SZWECJA

Wiadomości ogólne

* Skład etniczny: Szwedzi 90,8%, Finowie 3,1%, inni 6,1%
* Podział administracyjny: 21 wójewództw (län)
* PKB: 29 800 dolarów amerykańskich na 1 mieszkańca (2005)
* Władza ustawodawcza: jednoizbowy parlament Riksdag wybierany w głosowaniu powszechnym na 4-letnią kadencję (349 członków)
* Główne mniejszości: Finowie 2,5%, Lapończycy 1,7%
* Produkcja energii opiera się głównie na pozyskiwaniu energii wodnej i jądrowej.

Historia

Średniowiecze

Południowe obszary współczesnej Szwecji (Skania) była częścią praojczyzny Germanów. W średniowieczu północna i środkowa część kraju została zasiedlona przez plemiona północnogermańskich Normanów. W IX-XI wieku tutejsi wikingowie brali udział w wyprawach łupieżczych, głównie na Ruś i Bizancjum. Równoczesne tworzenie się państwa szwedzkiego i jego chrystianizacja w XI wieku. W XII w.-XIII w. podbój Finlandii przez Szwedów. Od 1397 unia kalmarska z Danią i Norwegią.

XVI wiek

W 1523 Gustaw I Waza doprowadził do usamodzielnia się Szwecji pod władzą dynastii Wazów. Przyjęcie luteranizmu. W latach 1592-1599 Szwecja była złączona unią personalną z Rzeczpospolitą, istniała unia polsko-szwedzka.

XVII wiek

Od 1561, a zwłaszcza w XVII w., od panowania Gustawa II Adolfa (1611-1632, do Karola X Gustawa 1654-1660) walka o dominację w rejonie Morza Bałtyckiego. Wojny z Danią, Polską i Rosją oraz w latach 1630-1648 udział w wojnie trzydziestoletniej, która doprowadziła do uzyskania przez Szwecję pozycji mocarstwowej oraz do uzyskania zdobyczy terytorialnych.

XVIII wiek

Po klęsce Karola XII w wojnie północnej (1700-1721) doszło do utraty większości zdobyczy (głównie na rzecz Rosji) oraz utraty rangi mocarstwa. Po śmierci Karola w roku 1718 nastała tak zwana era wolności (1718-1772), czyli okres rozkwitu parlamentaryzmu , przy jednoczesnym zmniejszeniu politycznych wpływów tronu. W pierwszej połowie tej epoki dwie frakcje; 'partia kapeluszy" i "partia czapek" rywalizowały o władze i wpływy. Era wolności dobiegła koncza w się gdy Gustaw III odnowił władze absolutna drogą zamachu stanu.

XIX wiek

W 1809 zwierzchnictwo nad Finlandią przejęła carska Rosja. 1814 narzucono Norwegii unię personalną (zerwana przez nią w 1905) . Od 1818 panowanie dynastii Barnadotte.

XX wiek

W drugiej połowie XIX w. i na początku XX w zmiany ustrojowe: reforma parlamentu 1866, powstanie nowoczesnych partii, wprowadzenie rządów parlamentarnych, 1919 powszechne prawo wyborcze. Polityka neutralności podczas I i II wojny światowej. Od lat 30. gł. rządy socjaldemokratów z partii SAP. Głową państwa obecnie jest Karol XVI Gustaw. W latach 50.-70. rozbudowa państwa opiekuńczego, niekolidująca z szybkim rozwojem gospodarczym.

Geografia

* Całkowita granica lądowa: 2205 km

* Długość wybrzeża: 3218 km

* Długość granic z sąsiadującymi państwami: o Finlandia 589 km o Norwegia 1619 km

* Najwyższy punkt: Kebnekaise 2111 m n.p.m.

* Najniższy punkt: Morze Bałtyckie 0 m

Największe jeziora: Wener (Vänern), Wetter (Vättern), Melar (Mälaren), Hjälmaren, Storsjön, Hornavan .

Największe miasta (tys. mieszkańców): 1. Stockholm(774) 2. Göteborg (487) 3. Malmö (272) 4. Uppsala (184) 5. Linköping (138) 6. Väster?s (132) 7. Örebro (128) 8. Norrköping (125) 9. Helsingborg (122) 10. Jönköping (121)

Podział administracyjny

Szwecja podzielona jest na 21 regionów administracyjnych (szw. län). Regiony te dzielą się na 290 gmin (kommuner).

System polityczny

Szwecja jest monarchią konstytucyjną. Konstytucja nie jest jednolitym aktem prawnym, ponieważ w jej skład wchodzą oddzielne dokumenty:
* ?Akt o formie rządów? z 1974 r.
* ?Ustawa o wolności prasy? z 1948 r.
* ?Akt o sukcesji tronu? z 1810 r.
* "Podstawowe Prawo Swobody Wyrazu" z 1991r.

Oprócz tych praw fundamentalnych istnieje jeszcze ?Akt o Riksdagu?, który ma niższą rangę, niż wcześniej wymienione, właściwie zajmuje pozycję pośrednią między prawami fundamentalnymi a zwykłymi ustawami . Tym niemniej można ją znaleźć obok trzech wcześniej wspomnianych aktów w kolejnych wydaniach ?Konstytucji Szwecji?. Obecnie obowiązująca konstytucja weszła w życie 1 stycznia 1975 roku. Uchwalono ją po długich dyskusjach zapoczątkowanych w 1954 roku. Dyskusję tę zainicjował spory rozdźwięk między treścią ówczesnej konstytucji dającą w systemie ustrojowym przewagę królowi, a rzeczywistością, w której dominował parlament kontrolowany przez Szwedzką Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą (SAP). W tym miejscu warto wspomnieć o tym, że Szwecja jest państwem, w którym reformy systemu politycznego następują bardzo powoli i zazwyczaj polegają na akceptacji istniejących już w rzeczywistości rozwiązań.

Monarcha

Król jest głową państwa, ale ma niewielkie uprawnienia. Przez wieki systematycznie tracił je na rzecz innych organów państwowych: parlamentu, rządu i innych urzędów centralnych. Formalnie jednak nadal jest podmiotem władzy wykonawczej. Najnowsza odsłona konstytucji tak ogranicza jego prerogatywy, że są one nawet mniejsze od uprawnień królowej brytyjskiej. Do kompetencji szwedzkiego króla zaliczamy zatem:
* reprezentowanie Szwecji wobec innych głów państw i dyplomatów,
* zwierzchnictwo w państwowym Kościele ewangelicko?luterańskim,
* uroczyste otwieranie sesji Riksdagu,
* wręczanie Nagrody Nobla,
* udzielanie rady, zachęcanie i ostrzeganie parlamentu i rządu .

Monarcha ma również prawo do informowania go przez premiera o stanie państwa i najważniejszych pracach rządu. Co ciekawe, król utracił funkcję zwierzchnika sił zbrojnych. Nie ma prawa również do wyznaczania premiera i zatwierdzania nominacji ministrów. Jednakże interesujące jest sformułowanie, które znajdujemy w ?Akcie o formie rządu? mówiące, że król nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny. Obecnie na tronie szwedzkim zasiada Karol XVI Gustaw. Wywodzi się on z dynastii Bernadotte, której założycielem był marszałek Francji Jean-Baptiste Jules Bernadotte - późniejszy Karol XIV Jan.

Parlament

Riksdag (szw. Sveriges Riksdag) - jednoizbowy parlament królestwa Szwecji, liczy 349 posłów.

Pierwszy raz zebrał się w 1435 w Arboga jako nieformalny zjazd szlachty szwedzkiej. Dopiero w 1527 r. uzyskał kształt formalny, kiedy to król Szwecji Gustaw I Waza wprowadził do parlamentu przedstawicieli czterech stanów królestwa: duchowieństwo, szlachtę, mieszczaństwo i chłopów. Parlament stanowy nosi w historiografii szwedzkiej nazwę St?ndsriksdagen. System ten utrzymał się do 1866 r., kiedy to zniesiono segregację stanową, a riksdag przekształcił się w parlament dwuizbowy. W swoim obecnym kształcie został uformowany w II dekadzie XX wieku; od roku 1969 jest parlamentem jednoizbowym.

Wybory

Wybory do Riksdagu są:
* powszechne,
* równe,
* bezpośrednie,
* w głosowaniu tajnym.

Kadencja parlamentu trwa 4 lata, choć jeszcze do 1994 roku trwała tylko 3 lata. Kandydaci na posłów rywalizują o 349 miejsc w Riksdagu. 310 mandatów pochodzi z okręgów, a 39 z krajowych list partyjnych. Ta druga grupa mandatów rozdzielana jest między partie, które dostały się do Riksdagu po przekroczeniu wymaganego progu 4% głosów w skali państwa. Partie, które nie uzyskały tych 4%, ale w jednym z okręgów zdobyły 12% głosów również mogą mieć swoich posłów w parlamencie, ale nie mogą uczestniczyć w rozdziale drugiej grupy mandatów. Deputowani są wybierani wg zmodyfikowanego, proporcjonalnego systemu wyborczego Sainte ? Laguë. Obywatele, którzy ukończyli 18 lat uzyskują zarówno prawo wyborcze bierne jak i czynne .

Zasady działania Parlamentu

Charakterystyczna dla szwedzkiego parlamentu jest funkcja varamena, czyli zastępcy. Każdy poseł ma swojego zastępcę, co umożliwia przejęcie jego funkcji przez varamena, w sytuacji, gdy nastąpiła nawet krótka niemożność pełnienia obowiązków przez danego deputowanego . Varamen musi pochodzić z tej samej partii, co jego poseł. Riksdag jest głównym organem władzy w państwie. Posiada funkcję ustawodawczą i kontrolną. Dodatkowo jego pozycję wzmacnia wyłączne prawo do zmiany konstytucji i jej interpretacji. Szwedzi mimo, że szanują ustawę zasadniczą, nie przywiązują dużej wagi do bezwzględnego przestrzegania jej. Ustawy wydawane przez Riksdag mogą być dalekie od zgodności z konstytucją. Dlatego też, w Szwecji nie istnieje coś takiego jak Trybunał Konstytucyjny. Taki stan rzeczy nazywamy dualizmem konstytucyjnym w traktowaniu ustawy zasadniczej . Jeśli chodzi o wspomnianą zmianę konstytucji to, aby ją przeprowadzić, Riksdag musi ogłosić bezwzględną większością głosów dwie identyczne uchwały, przy czym muszą je oddzielać wybory parlamentarne. Z tymi wyborami można przeprowadzić referendum konstytucyjne. Aby je przeprowadzić wystarczy jedynie zgłoszenie wniosku przez 1/10 ogółu posłów i przyjęcie go przez 1/3. Jeśli obywatele opowiedzą się przeciw zmianie, parlament nie może podjąć drugiej uchwały. Jeżeli obywatele będą za, procedura zmiany konstytucji jest kontynuowana przez nowo-wybrany Riksdag . Kiedy jest już wybrany nowy parlament, powstaje Komitet Weryfikacji Wyborów, gdzie może być zaskarżone: nieprawidłowe przeprowadzenie elekcji. W jej skład wchodzi:
* przewodniczący (zostaje nim sędzia lub były sędzia, który nie może być równocześnie deputowanym)
* 6 członków .

Inną ciekawą funkcją w Riksdagu jest talman. Talman stoi na czele parlamentu. Do jego funkcji należy: wyznaczanie premiera, powierzanie mu misji tworzenia rządu, interpretacja parlamentarnych procedur, ustalanie kolejności zabierania głosu przez posłów. Talman musi pozostać bezstronny, więc nie głosuje i nie przemawia w imieniu swojej partii. Talman razem ze swoimi zastępcami, przewodniczącymi frakcji, szefem kancelarii Riksdagu tworzy Radę Przewodniczących, która ma duży wpływ na procesy ustawodawcze . Riksdag powołuje również czterech ombudsmanów m.in. do:
* spraw sprawiedliwości,
* wojskowych,
* ochrony konsumentów.

Ich główne zadanie to egzekwowanie odpowiedzialności rządu przed parlamentem. I tak ombudsman do spraw sprawiedliwości czuwa, aby ustawy były przestrzegane przez organy państwowe (z wyjątkiem rządu). Informacje o nadużyciach przekazuje opinii publicznej. Ombudsman do spraw wojskowych zajmuje się kontrolą przestrzegania ustaw ze sfery obronności: pełnienia służby wojskowej i funkcjonowania sił zbrojnych. Z kolei ombudsman do spraw ochrony konsumentów czuwa nad interesami kupujących, aby sprzedający przestrzegali prawa, dbali o jakość oferowanych produktów i byli uczciwi w kwestii cen. Interesy szwedzkiego konsumenta są naprawdę chronione. Oprócz ombudsmanów Riksdag powołuje również gubernatora Banku Szwecji, talmana, szefa kancelarii, sekretarza Riksdagu i przewodniczących stałych i specjalnych (ad hoc) komisji . Parlament powołuje również Doradczą Radę ds. Zagranicznych składającą się z:
* 9 deputowanych,
* talmana
* króla.

Jest to organ, który zajmuje się, jak nazwa wskazuje, doradzaniem i kontrolą podmiotów zajmujących się prowadzeniem polityki zagranicznej. Wspomniane stałe komisje mają dużą autonomię. Są wybierane na podstawie układu sił partyjnych w parlamencie. Ich kompetencje to: opiniowanie projektów ustaw i uchwał przedłożonych później Riksdagowi. Komisje to miejsce dyskusji z udziałem ekspertów i ministrów, które krystalizują ostatecznie kształt i treść przyszłej ustawy. Jeśli chodzi o przedterminowe rozwiązanie parlamentu, to może ono nastąpić w dwóch przypadkach. W pierwszym musi zostać czterokrotnie odrzucona, przedłożona przez talmana kandydatura nowego premiera. W drugim, gdy rząd w ciągu tygodnia od uchwalenia wotum nieufności (istniejący w Szwecji dopiero od 1969) zarządzi nowe wybory.

Rząd

Rząd sprawuje władzę wykonawczą i składa się z premiera i powołanych przez niego ministrów. W Szwecji istnieją dwie kategorie ministrów. Pierwsza to ministrowie kierujący określonymi ministerstwami, a druga to ministrowie bez teki (tzw. radcy konsultanci). Ministerstwa nie są zbyt rozbudowane. Posiadają tylko funkcję kierowniczą i przygotowawczą ustaw, ponieważ istnieją obok nich rozbudowane urzędy centralne. Ich urzędnicy są apolityczni i dobrze wykształceni. Zadaniem tych urzędów jest bieżące zarządzanie. Taki stan rzeczy nazywamy dualizmem administracji rządowej. Dzięki niej zwiększa się sprawność działania instytucji państwowych. Wyjątkiem od tej zasady jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które jako jedyne łączy funkcje kierowania i zarządzania. Premierem rządu zostaje zawsze przywódca partii rządzącej, choć nie zawsze większościowej, gdyż w Szwecji istnieje zasada szwedzkiego parlamentaryzmu mniejszościowego. Jej fenomen polega na tym, że możliwe są rządy partii, która w Riksdagu jest mniejszością. Wynika ona z pragmatyzmu Szwedów skłonnych do kompromisu i przedkładania interesu państwa nad interesem partyjnym. Z tej zasady często korzystała SAP.

Premiera powołuje talman. Propozycję przedstawia Riksdagowi. Jeżeli zostanie ona czterokrotnie odrzucona przez parlament, procedurę powołania premiera przeprowadza się dopiero po nowych, zarządzanych wyborach. Jeśli premier otrzyma wotum nieufności, do dymisji musi podać się cały rząd. Powoduje to m.in. niezwykle silną pozycję premiera w Radzie Ministrów. W Szwecji zdarzają się często długoletnie rządy jednego premiera. Dobrym przykładem jest Tage Erlander, który rządził w latach 1946 ? 1969 .

Rząd oprócz odpowiedzialności przed Riksdagiem, ponosi również odpowiedzialność konstytucyjną. W Szwecji istnieje Komisja Konstytucyjna Riksdagu, która sprawdza, czy rząd jest praworządny i czy kieruje się w swojej polityce interesem Królestwa. Rząd powołuje własnych ombudsmanów, ale mają oni inne uprawnienia i zadania od ombudsmanów parlamentarnych. Powołani przez rząd zajmują się kontrolą przestrzegania prawa w określonych sferach życia publicznego. Rząd powołuje również Kanclerza Sprawiedliwości, którym zostaje wybitny prawnik. Jego główny cel to ochrona interesów państwa. Zajmuje się również kwestiami wolności prasy. Oprócz tego jest reprezentantem rządu w sporach cywilno ? prawnych.

Obecnie premierem jest Fredrik Reinfeldt. Stoi na czele rządu mniejszościowego zależnego od głosów Zielonych i komunistów. Obecny rząd składa się z premiera i 22 ministrów. Wśród nich jest wiele kobiet.

System partyjny

W latach powojennych w życiu politycznym Szwecji dominowała jedna partia: Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Pracy (SAP), która nieprzerwanie sprawowała władzę od 1932 do 1976 roku, kiedy przegrała wybory[2]. Drugą porażkę poniosła w 1991 roku, ale następne wybory w latach 1994, 1998 i 2002 przyniosły jej powrót do władzy. Jak więc widać partia ta zdecydowanie dominuje w życiu politycznych Szwecji. SAP powstała w 1889 roku. Większość jej członków to działacze związków zawodowych. SAP jest zwolenniczką państwa opiekuńczego, popiera silny wpływ państwa na gospodarkę i równość społeczną. SAP przywiązuje również wagę do równouprawnienia kobiet. W rezultacie w Szwecji udział kobiet w wybieralnych organach politycznych dochodzi często do 50%.

Skrajnie lewicową partią jest Partia Lewicy (VP) utworzona w 1990 jako sukcesorka komunistów. Mimo swego radykalizmu, akceptuje parlamentarną drogę do socjalizmu.

Inną znaczącą partią jest Umiarkowana Partia Koalicyjna (MSP). Ugrupowanie to odwołuje się do wartości konserwatywnych i liberalnych. Członkowie tej partii są zwolennikami monarchii, zmniejszenia zakresu świadczeń socjalnych i obniżenia podatków. Reprezentuje interesy klasy średniej i wyższej.

Kolejna ważna partia to Ludowa Partia Liberałów (FP), która jest zwolenniczką socjalliberalizmu. Podobnie jak konserwatyści są przeciwnikami interwencjonizmu państwowego i rozrastania się systemu świadczeń socjalnych. W 2002 liberałowie w wyborach odnieśli spory sukces, uzyskując poparcie 13,3% głosujących.

Partia Centrum jest ugrupowaniem centrolewicowym, reprezentującą interesy farmerów i drobnej przedsiębiorczości.

Chrześcijańska Demokracja (KdS) określa siebie mianem centrum, alternatywą dla lewicy i prawicy.

W ostatnich wyborach do parlamentu weszli również Zieloni, dla których priorytetem jest oczywiście ochrona środowiska.

Jak więc widać system partyjny Szwecji bogaty jest w partie, ale dominuje w nim zdecydowanie jedna z nich ? SAP, która jedynie co kilka kadencji Riksdagu traci władzę. Ostatni raz ją straciła w 1991, kiedy koalicję utworzyły MSP, CP, FP i KdS.

Gospodarka

Podatki w Szwecji stanowią 52% PKB[3] , z których państwo szwedzkie finansuje edukację, służbę zdrowia, które są bezpłatne, i badania. Ta polityka opiera się na założeniu, że wszyscy obywatele niezależnie od pochodzenia i stanu majątkowego powinni mieć równy dostęp do edukacji, służby zdrowia, dóbr kultury itd. Szwecja przeznacza poprzez budżet na cele socjalne 27% swojego PKB, jeden z najwyższych na świecie poziomów. W Szwecji budżet państwa oraz firmy prywatne przeznaczają na badania naukowe 4% PKB, co daje pod tym względem pierwsze miejsce na świecie. Charakterystyczne dla Szwecji jest finansowanie służby zdrowia i emerytur z podatków, a nie dodatkowych ubezpieczeń społecznych. W Szwecji podatki płaci się na rzecz państwa i gminy, są one mniej więcej po równo rozłożone. Gminy finansują między innymi edukację, służbę zdrowia, a państwo drogi krajowe itd. Szwecja jest uważana za najbardziej socjalne państwo na świecie; bardzo popularne jest określenie "model szwedzki", który wprowadzono w Szwecji w latach trzydziestych XX wieku. Było to związane z falą strajków w ówczesnej Szwecji, podczas których doszło do rozlewu krwi. Posiada on zarówno wielu przeciwników, wielu ekonomistów o neoliberalnym nastawieniu, jak i wielu zwolenników, do których zalicza się noblistę Josepha Stiglitza[4], profesora Jeffreya Sachsa, który dawniej był zwolennikiem liberalizmu ekonomicznego, i profesora Tadeusza Kowalika[5]. Znane marki szwedzkie to Volvo, Saab, które chociaż są częścią amerykańskich koncernów motoryzacyjnych, co ułatwia im dystrybucję na tamtejszym rynku, to jednak nadal są produkowane tylko i wyłącznie w Szwecji, Scania, Ericsson, posiadający 2. miejsce na świecie jako producent telefonów komórkowych po fińskiej Nokia, Electrolux, Husqvarna, Vattenfall AB, Skanska AB, Nordea Bank, Tetra Pak, H&M i IKEA. W Szwecji stworzony został także komunikator Skype, który został później sprzedany Amerykanom. Podobnie jednak jak w innych krajach wysoko rozwiniętych większość PKB wytwarzają drobni przedsiębiorcy. PKB per capita wynosiło nominalnie w 2006 roku 42 tys. 383, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 34 tys. 409 dolarów. Wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi 25 i jest jednym z najniższych na świecie[6]. W rankingu Światowego Forum Ekonomicznego szwedzka gospodarka została uznana za trzecią najbardziej konkurencyjną na świecie[7]. Szwedzccy socjaldemokraci, rządząc przez wiele lat, starali się prowadzić politykę pełnego zatrudnienia. Wskaźnik zatrudnienia wynoszący 77% jest najwyższy w UE, najwyższy w UE jest także wskaźnik zatrudnienia osób starszych wynoszący 69%[8]. Sektor publiczny zatrudnia 30% pracujących. Bezrobocie wynosi 5%, przy czym pod koniec lat osiemdziesiątych wahało się od 1 do 1,5%. W Szwecji działają bardzo rozbudowane związki zawodowe, do których należy 70% pracujących; strzegą one przestrzegania przez pracodawców umów o pracę i ogólnych zasad panujących w Szwecji, jak na przykład zasada, że najpierw należy zwalniać pracowników z najmniejszym stażem. W Szwecji z sieci korzystało w 2006 roku 80% społeczeństwa, co daje jej pierwsze miejsce na świecie i w UE, podczas gdy na przykład w Grecji korzystało tylko 29%[9]. Szwecja należy według wielu rankingów do najbardziej bezpiecznych i najmniej dotkniętych korupcją krajów.

Edukacja

Przez wiele lat w Szwecji istniały tylko szkoły państwowe. Na początku lat dziewięćdziesiątych prawicowy rząd, który rządził jedną kadencję, pozwolił na istnienie szkół prywatnych przy jednoczesnym finansowaniu tych szkół przez państwo. Szkół takich jest jednak niewiele i założenie ich wymaga spełnienia wielu kryteriów. Uniwersytety w Szwecji są wyłącznie państwowe i studia na nich są bezpłatne. Dodatkowo, wszyscy studenci niezależnie od dochodów rodziców od pierwszego roku dostają stypendium. W studiach PISA szwedzcy uczniowie w 2003 roku w czytaniu ze zrozumieniem zajęli 7. miejsce, 14. miejsce w matematyce, 12. miejsce w naukach przyrodniczych i w rozwiązywaniu problemów 14. miejsce na 32 badane państwa.

Język

Oficjalnym językiem Królestwa Szwecji jest język szwedzki (svenska), język z grupy skandynawskiej języków germańskich. Używany jest przez 9 mln ludzi: w Szwecji (7,8 mln) i Finlandii (300 tys.) - jest tam językiem urzędowym. Odrębny język już od VIII wieku. Najstarsze zabytki językowe pochodzą z XII wieku. Powstanie nowoczesnego języka szwedzkiego datuje się na rok 1526, kiedy to wydano szwedzkie tłumaczenie Biblii.

W zasadzie nie ma większych wątpliwości co do tego, że język szwedzki jest oficjalnym językiem tego państwa, jednak wraz z ustawowym wprowadzeniem języków mniejszości (fińskiego, tornedalsko-fińskiego, lapońskiego, języka Romów i jidisz) 1 kwietnia 2000 sprawa stwierdzenia oficjalności języka szwedzkiego stała się tematem dyskusji.

Większość Szwedów, zwłaszcza tych poniżej 50 lat, nie ma większych trudności w rozumieniu i mówieniu po angielsku. Wynika to ze związków handlowych tego kraju, popularności wycieczek zagranicznych oraz z tego, że większość programów telewizyjnych i filmów nadawana jest z napisami, a nie z dubbingiem czy lektorem. Język angielski jest zwykle nauczany począwszy od czwartej klasy szkoły podstawowej. Wielu uczniów bierze także lekcje innych języków, najczęściej francuskiego lub hiszpańskiego.

Literatura

Nowoczesną literaturę szwedzką stworzył pod koniec XIX wieku August Strindberg. Inną ważną postacią jest Pär Lagerkvist, który był bardzo ceniony m. in. przez Andre Gide'a. Sławne są także autorki literatury dziecięcej Astrid Lindgren i Selma Lagerlöf. Współczesna literatura jest raczej trudno dostępna w Polsce, najczęściej tłumaczy się ją na język niemiecki.

Film

Najbardziej znanym reżyserem szwedzkim jest Ingmar Bergman.

Święta i zwyczaje

Szwedzi obchodzą tradycyjne święta chrześcijańskie: Boże Narodzenie (Jul), Wielkanoc (P?sk), Zielone Świątki (Pingst), Wniebowstąpienie (Kristi himmelsfärd). Świeckie dni świąteczne to 1 maja z tradycyjnymi pochodami ruchu robotniczego i 6 czerwca, od 2005 r. Święto Narodowe Szwecji. Szwedzi obchodzą też święta o tradycji pogańskiej: Wieczór Walpurgii (Valborg) 30 kwietnia i Noc świętojańską (Midsommar). 13 grudnia tradycyjnie świętuje się przynoszącą światło Świętą Łucję (Sankta Lucia).

Religia

Ponad 75% Szwedów należy do Kościoła ewangelicko-luterańskiego, który był kościołem państwowym od 1527 do 1999 roku. W okolicach Jönköping, Bohuslän i Västerbotten istnieją silne wspólnoty wolnych kościołów. Muzułmanów jest około 250 tys., Kościół katolicki ma koło 150 tys. wiernych, a Cerkiew prawosławna około 100 tys. Ponadto, jest około 23 tys. Świadków Jehowy, a żydów około 10 tys. W Järna istnieje centrum antropozoficzne. Masonów, którzy jednak nie są grupą religijną, a bractwem inicjacyjnym wzorującym się na zakonach rycerskich, jest 13 tys., co względem liczby mieszkańców daje bardzo duży procent w porównaniu do innych krajów. 8% Szwedów uczestniczy regularnie w praktykach religijnych jakiegoś wyznania.

Media

Szwedzi są jednym z narodów, który czyta najwięcej gazet. Prawie każde miasteczko ma swoją lokalną gazetę. Najważniejsze ogólnokrajowe gazety to Dagens Nyheter, Göteborgs-Posten, Svenska Dagbladet i Sydsvenska Dagbladet. Dwa największe tabloidy to Aftonbladet i Expressen. Szwedzka gazeta Metro została wpisana do Księgi Rekordów Guinnessa jako gazeta o najwiekszym nakładzie na świecie, chociaż jest to gazeta bezpłatna, rozdawana na ulicy, wydawana w wielu językach.

Do 1991 roku publiczna telewizja (SVT1 i SVT2) miała monopol na nadawania naziemne. Toteż do lat osiemdziesiątych Szwedzi nie mogli oglądać żadnych innych kanałów, aż pojawiły się anteny satelitarne. W 1992 rozpoczął nadawanie pierwszy kanał komercyjny TV4, na co pozwolił prawicowy rząd. Nieco wcześniej nadawanie rozpoczęło TV3 przez satelitę. Obecnie jest już kilkanaście szwedzkich kanałów dostępnych na satelicie.

System karny

Szwecja ma bardzo łagodne prawo dla przestępców. Wynika to z założenia, że wiele przestępstw ma podłoże społeczne i ekonomiczne. Podobnie jak w większości krajów świata, nie ma tu kary śmierci, a za morderstwo grozi kara od 5 do 15 lat więzenia. Ważną rolę pełni system resocjalizacji więźniów.

Charakterystyczne potrawy

Popularnym szwedzkim daniem jest zapiekanka z pokrojonych w cienkie plasterki ziemniaków, okrojonej w talarki cebuli i filetów sardeli {anchois). Wszystko to zalane jest mlekiem zmieszanym ze świeżą śmietaną i zapieczone w piekarniku na złoty kolor. Zapiekankę "Pokusa Janssona" spożywa się głównie w okresie świąt Bożego Narodzenia.

Ciekawostki

* Powszechnie uważa się, że Szwecja ma najwyższą na świecie liczbę samobójstw. Tak naprawdę jednak nie jest ona wyższa niż w wielu innych krajach wysoko rozwiniętych i jest na przykład dużo niższa niż na zajmującej pod tym wzlędem pierwsze miejsce na świecie Litwie. Szwecja była jednym z pierwszych krajów na świecie, który zaczął liczyć liczbę samobójstw i podawać ją w oficjalnych statystykach, co jeszcze do niedawna w wielu krajach europejskich nie miało miejsca.[potrzebne źródło]

* Archipelag sztokholmski składa się w większości z granitowych szkierów, które nadal ulegają wypiętrzeniu.

* W Szwecji prawo użyteczności publicznej pozwala na łowienie ryb w wodach morskich i wielkich jeziorach bez zezwoleń i opłat.

* Na Gotlandii - największej wyspie Bałtyku (nie licząc Zelandii, która jest otoczona cieśninami) rosną trufle.

* W okolicach stolicy rośnie rzadka odmiana gąski (gąska sosnówka,Tricholoma nauseosum)

Rankingi

* Pod względem HDI, wskaźnika rozwoju czynników ludzkich i dostępu do dóbr uznawanych za konieczne do życia, Szwecja zajmuje 5. miejsce na świecie.

* Pod względem HPI, wskaźnika ubóstwa ludzkiego, Szwecja zajmuje 1. miejsce na świecie jako kraj najmniej dotknięty długotrwałym bezrobociem, funkcjonalnym analfabetyzmem i liczbą osób żyjących poniżej minimum socjalnego.

* W 2007 roku Szwecja zajęła w sporządzonym przez The Economist rankingu 1. miejsce na świecie pod wzlędem rozwoju demokracji.[10]

Ważne postacie kultury i nauki Szwecji

* Karol Linneusz
* Anders Celsjusz
* Johan Helmich Roman
* Alfred Nobel
* Emanuel Swedenborg
* Carl Michael Bellman
* Selma Lagerlöf
* August Strindberg
* Pär Lagerkvist
* Astrid Lindgren
* Carl Milles
* Carl Larsson
* Anders Zorn
* Gunnar Asplund
* Ingmar Bergman
* Greta Garbo
* Ingrid Bergman
* Opeth
* Roxette
* ABBA
* In Flames

Ważne postacie w historii Szwecji

* Gustaw I Waza
* Gustaw II Adolf
* Królowa Krystyna
* Axel Oxenstierna
* Karol X Gustaw
* Karol XII
* Gustaw III
* Gustaw IV Adolf
* Johann Gyllenstierna
* Raoul Wallenberg
* Dag Hammarskjöld
* Tage Erlander
* Olof Palme
* Tony Rickardsson
* Henrik Larsson
* Per Gessle
* Marie Fredriksson

SZWECJA

Hymn Państwowy

Tytuł: Du gamla, du fria (Tyś starodawna, Tyś wolna)

Godło Państwowe

...

Dane podstawowe

Sztokholm

szwedzki

monarchia parlamentarna

król Karol XVI Gustaw Bernadotte następczyni tronu - księżniczka Wiktoria Bernadotte

premier Fredrik Reinfeldt

449964

55 miejsce

9,331,523

87 miejsce

20

korona szwedzka (SEK)

UTC +1 - zima UTC +2 - lato

Du gamla, du fria (Tyś starodawna, Tyś wolna)

SE

.se

S

46

Mapa Państwa

Historia