PALESTYNA

Terytorium historycznej Palestyny, położone na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, od tysiącleci stanowiło centrum kulturowe, religijne i polityczne. Współczesne państwo Palestyna, choć uznawane przez znaczną część społeczności międzynarodowej, pozostaje przedmiotem sporów. Jego historia to opowieść o walce o suwerenność, tożsamość i uznanie na arenie globalnej.

Starożytność i Średniowiecze

W starożytności region zamieszkiwali Kananejczycy, a później Izraelici, którzy utworzyli królestwa Izraela i Judy. Po podbojach rzymskich (I w. n.e.) ziemie te nazywano Syria Palaestina. W VII wieku obszar został podbity przez Arabów, stając się częścią kalifatów islamskich. W średniowieczu Palestyna była areną wypraw krzyżowych, by w XVI wieku przejść pod panowanie Imperium Osmańskiego, które trwało aż do I wojny światowej.

Okres Brytyjskiego Mandatu i Narastający Konflikt

Po upadku Ottomańskiej Turcji w 1918 r. Liga Narodów powierzyła Wielkiej Brytanii mandat nad Palestyną. Deklaracja Balfoura (1917) zapowiedziała utworzenie „żydowskiej siedziby narodowej”, co spotkało się z oporem arabskiej ludności. Wzrost migracji żydowskiej w latach 30. i 40. zaostrzył konflikt. W 1947 r. ONZ zaproponowała podział Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. Plan został przyjęty przez społeczność żydowską, lecz odrzucony przez Arabów.

Nakba i Wojny Arabsko-Izraelskie

14 maja 1948 r. ogłoszono niepodległość Izraela. Wybuchła wojna, w wyniku której Izrael zajął większość terytorium mandatowego, a setki tysięcy Palestyńczyków zostało wypędzonych lub uciekło (Nakba, „katastrofa”). Zachodni Brzeg i Gaza znalazły się pod kontrolą Jordanii i Egiptu. Po wojnie sześciodniowej w 1967 r. Izrael zajął te tereny, rozpoczynając okupację, trwającą de facto do dziś.

Powstanie Palestyńskiej Tożsamości Narodowej

W 1964 r. powstała Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP), która stała się politycznym reprezentantem Palestyńczyków. Pod przywództwem Jasera Arafata OWP głosiła walkę zbrojną, ale w latach 80. zaczęła poszukiwać rozwiązań dyplomatycznych. W 1988 r. OWP jednostronnie ogłosiła niepodległość Palestyny z granicami sprzed 1967 r., co uznało ponad 100 państw.

Proces Pokojowy i Autonomia

Porozumienia z Oslo (1993–1995) między Izraelem a OWP stworzyły Palestyńską Władzę Narodową (PA), zarządzającą częścią Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy. Proces pokojowy utknął jednak w martwym punkcie z powodu sporów o osiedla żydowskie, status Jerozolimy i prawo powrotu uchodźców. Druga intifada (2000–2005) i rosnące wpływy Hamasu, który w 2006 r. wygrał wybory, a w 2007 r. przejął kontrolę nad Gazą, pogłębiły podziały wewnętrzne.

Współczesne Wyzwania

W 2012 r. ONZ przyznała Palestynie status nieczłonkowskiego państwa-obserwatora, wzmacniając jej pozycję międzynarodową. Mimo uznania przez 138 państw, pełna suwerenność pozostaje nieosiągalna z powodu okupacji izraelskiej i podziałów między Fatahem (rządzącym Zachodnim Brzegiem) a Hamasem (w Gazie). Budowa izraelskich osiedli, blokada Gazy i brak konsensusu co do dwupaństwowego rozwiązania utrudniają pokój.

Państwo Palestyna, oficjalnie proklamowane w 1988 roku, funkcjonuje w wyjątkowo skomplikowanych warunkach: częściowej okupacji izraelskiej, podziałów terytorialnych (Zachodni Brzeg i Strefa Gazy) oraz braku pełnej suwerenności. Jego ustrój polityczny, formalnie oparty na zasadach demokracji parlamentarnej, w praktyce kształtują zarówno wewnętrzne spory, jak i zewnętrzne ograniczenia.

Podstawy prawne

Konstytucyjną podstawą ustroju jest Tymczasowa Karta Organiczna (Basic Law) z 2002 roku, wielokrotnie nowelizowana. Dokument ten określa Palestynę jako republikę parlamentarną z islamem jako religią państwową, arabskim językiem urzędowym oraz zasadą rozdziału władz. W rzeczywistości jednak system funkcjonuje w oparciu o tymczasowe rozwiązania, ze względu na brak możliwości przeprowadzenia pełnych wyborów i nieuregulowany status terytoriów.

Władza wykonawcza

1. Prezydent– Wybierany w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję (ostatnie wybory prezydenckie odbyły się w 2005 roku; Mahmud Abbas sprawuje urząd do dziś, mimo wygaśnięcia mandatu w 2009 r.).– Pełni funkcję głowy państwa, zwierzchnika sił bezpieczeństwa oraz reprezentanta na arenie międzynarodowej.– Od 2008 roku prezydent zarządza także częścią Zachodniego Brzegu poprzez dekretację, ze względu na paraliż władzy ustawodawczej.

2. Rząd i Premier– Premier jest powoływany przez prezydenta i odpowiada przed parlamentem (Palestyńską Radą Legislacyjną, PLC).– Rząd odpowiada za administrację na terenach kontrolowanych przez Autonomię Palestyńską (PA). Od 2007 roku, po przejęciu Strefy Gazy przez Hamas, realna władza rządu ogranicza się do Zachodniego Brzegu.– Obecnie istnieją dwa ośrodki władzy: Fatah (Zachodni Brzeg) i Hamas (Gaza), które rywalizują o legitymizację.

Władza ustawodawcza

– Palestyńska Rada Legislacyjna (PLC) – jednoizbowy parlament liczący 132 członków, wybieranych w wyborach proporcjonalnych i większościowych.– Ostatnie wybory do PLC odbyły się w 2006 roku, z zwycięstwem Hamasu. Brak zgody między Fatahem a Hamasem uniemożliwił powstanie koalicji, co doprowadziło do rozłamu w 2007 roku. Od tamtej pory PLC nie zbiera się, a prezydent rządzi dekretami.– W 2021 roku prezydent Abbas odwołał zaplanowane wybory, argumentując to izraelskimi ograniczeniami w Jerozolimie. Krytycy zarzucają mu jednak utrwalanie autorytarnych tendencji.

Władza sądownicza

– System prawny łączy elementy prawa osmańskiego, brytyjskiego, jordańskiego (na Zachodnim Brzegu), egipskiego (w Gazie) oraz islamskiego (szariat w sprawach rodzinnych).– Sądy dzielą się na: sądy powszechne, religijne (dla muzułmanów i chrześcijan) oraz wojskowe.– Niezawisłość sądów jest ograniczona przez wpływy polityczne, a okupacja izraelska uniemożliwia jurysdykcję nad osiedlami żydowskimi i częścią Zachodniego Brzegu.

Samorząd lokalny

– Palestyna podzielona jest na 16 gubernatorstw (muhafaz), zarządzanych przez mianowanych gubernatorów.– Wybory samorządowe odbywają się nieregularnie, a władze lokalne borykają się z brakiem funduszy i izraelskimi restrykcjami, np. w strefie C Zachodniego Brzegu, gdzie Izrael kontroluje 60% terytorium.

Partie polityczne i podziały

– Fatah (centrolewica, sekularystyczna) – dominuje w Zachodnim Brzegu, uznaje rozwiązanie dwupaństwowe i współpracę z Izraelem.– Hamas (islamiści) – rządzi Gazą, nie uznaje Izraela i głosi opór zbrojny. Uznawany za organizację terrorystyczną przez UE i USA.– Inne ugrupowania: Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny (marksistowski), Palestyński Islamski Dżihad, oraz mniejsze partie laickie.

Międzynarodowy status prawny

– Państwo Palestyna jest członkiem-obserwatorem ONZ od 2012 roku, uznawanym przez 138 państw (w tym większość arabskich, Chiny i Rosję).– Formalnie rości sobie prawo do stolicy we Wschodniej Jerozolimie, choć miasto jest pod kontrolą Izraela.– Autonomia Palestyńska (PA) działa jako struktura administracyjna pod auspicjami OWP (Organizacji Wyzwolenia Palestyny), która pozostaje głównym reprezentantem narodu palestyńskiego w ONZ.

Wyzwania i kontrowersje

1. Brak suwerenności – Okupacja izraelska uniemożliwia kontrolę nad granicami, zasobami naturalnymi i przestrzenią powietrzną.

2. Podziały wewnętrzne – Rywalizacja Fatah-Hamas paraliżuje instytucje, a społeczeństwo traci zaufanie do elit.

3. Kryzys legitymizacji – Brak wyborów od 2006 roku podważa demokratyczny mandat władz.

4. Zależność od pomocy zagranicznej – Budżet PA w ok. 30% finansowany jest przez międzynarodowych donorów, co ogranicza niezależność.

b.d.

b.d.

b.d.