NIDERLANDY

Kwestia nazewnictwa

Chociaż powszechnie państwo to nazywa się Holandią, określenie to jest bardzo nieprecyzyjne, gdyż prowincje Holandia Północna i Holandia Południowa to tylko dwa z dwunastu regionów (zobacz też: nazwa Holandii). Chociaż KSNG dopuszcza zarówno wariant Holandia, jak i Niderlandy.

Ustrój polityczny

Królestwo Niderlandów od 16 marca 1815 jest monarchią konstytucyjną, na czele państwa stoi król (obecnie królowa Beatrix). Król (królowa) mianuje szefa rządu, wywodzącego się najczęściej ze zwycięskiego ugrupowania - jest on szefem egzekutywy. Do zadań królowej oprócz reprezentowania państwa na zewnątrz należy wygłaszanie corocznego orędzia w którym przedstawia główne cele i zamierzenia rządu na najbliższy rok (nie ma ona jednak prawa samodzielnie dokonywać w nich zmian). Premier kieruje polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa. Rolę władzy ustawodawczej odgrywa dwuizbowy parlament (Staten-Generaal), przy czym faktyczne znaczenie posiada jedynie izba niższa (Tweede Kamer). Senat (Eerste Kamer) pełni funkcję reprezentacyjną i ewentualnie może opóźniać wejście w życie ważnych ustaw. System polityczny Holandii jest wyjątkowo stabilny.

Scena polityczna

Najważniejsze partie to: Partia Pracy (Partij van de Arbeid), Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (Christen-Democratisch App?l), Partia Socjalistyczna (Socialistische Partij), oraz partia konserwatywno-liberalna Partia Ludowa na Rzecz Wolności i Demokracji (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie). Od roku 2002 do 2006 dużą rolę na scenie politycznej Niderlandów odgrywała populistyczna partia Lista Pima Fortuyna (Lijst Pim Fortuyn) ? obecnie poparcie dla niej radykalnie zmalało. Od 2002 funkcję szefa rządu pełni Jan Peter Balkenende, stojący na czele koalicji chadeków (CDA) i dwóch partii liberalnych (VVD, konserwatywna, i D'66, postępowa) (2002 - 2006). Od 2007 rząd to koalicja CDA, PvdA oraz ChristenUnie. Frakcje w parlamencie holenderskim (Tweede Kamer): Skrót Nazwa Od roku 2006 (30.11) 2003-2006 2002-2003 1998-2002 CDA Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (Christen-Democratisch App?l) 41 44 43 29 PvdA Partia Pracy (Partij van de Arbeid, socjaldemokratyczna) 33 42 23 45 SP Partia Socjalistyczna (Socialistische Partij) 25 9 9 5 VVD Partia Ludowa na Rzecz Wolności i Demokracji (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, liberalna) 22 28 24 38 PvdV Partia na Rzecz Wolności (Partij voor de Vrijheid, anty-imigrancka) 9 - (nie ma) - - GroenLinks Zielona Lewica 7 8 10 11 CU ChristenUnie (Unia Chrześcijańska, chrześcijańsko-społeczna) 6 3 4 (zobacz GPV/ RPF) D 66 Demokraci 66, socjalliberalna 3 6 7 14 SGP Polityczna Partia Protestantów (ortodoksyjno-reformowana) 2 2 2 3 PvdD Partia na Rzecz Zwierząt (Partij voor de Dieren) 2 0 - - LPF Lista Pima Fortuyna (Lijst Pim Fortuyn) 0 8 26 - LN Leefbaar Nederland - 0 2 - RPF Reformatorisch Politieke Federatie (Od 2002 razem z GPV jak CU) - - - 3 GPV Gereformeerd Politiek Verbond (Od 2002 razem z RPF jak CU) - - - 2

Podział administracyjny

Holandia podzielona jest na 12 prowincji, które dzielą się z kolei na 458 gmin. prowincja język niderlandzki stolica powierzchnia (km²) ludność Groningen Groningen Groningen 2 336 575 234 Fryzja Friesland Leeuwarden 3 349 642 998 Drenthe Drenthe Assen 2 642 483 173 Overijssel Overijssel Zwolle 3 327 1 109 250 Flevoland Flevoland Lelystad 1 419 365 301 Geldria Gelderland Arnhem 4 975 1 970 865 Utrecht Utrecht Utrecht 1 386 1 171 356 Holandia Północna Noord-Holland Haarlem 2 670 2 595 294 Holandia Południowa Zuid-Holland Den Haag 2 818 3 452 323 Zelandia Zeeland Middelburg 1 788 379 948 Brabancja Północna Noord-Brabant Den Bosch 4 919 2 410 649 Limburgia Limburg Maastricht 2 153 1 135 962

Geografia
Wody

Kraj leży w dorzeczu trzech rzek: Renu, Mozy i Skaldy. Długą tradycję (od XIII wieku) ma tu osuszanie terenów nadmorskich, jezior i zatok. W 1932 powstał zbiornik ?sselmeer w wyniku odcięcia tamą Afsluitd?k zatoki Zuiderzee od Morza Północnego. Do największych przedsięwzięć, mających na celu ochronę wybrzeży Zelandii, należy realizacja zadań w ramach Planu Delta. Jego wykonanie w latach 1958?1986 pozwoliło na odgrodzenie tamami (wyposażonymi w śluzy) ujść Renu, Mozy i Skaldy Wsch. od M. Północnego. W wyniku osuszania powierzchnia kraju zwiększyła się z 33,6 tys. km? (1960) do 41,5 tys. km? (1992). Ważne szlaki komunikacyjne stanowią kanały śródlądowe (długość ok. 5 tys. km) m.in. Księżniczki Małgorzaty, Over?ssel i Amsterdam-Ren.

Gleby

Na obszarze De Peel między Brabancją Północną a Limburgią występują gleby torfowisk wysokich. Na obszarze nizin nadmorskich gleby torfowisk niskich. Na północ od Renu ? gleby bielicowe. W pd.-wsch. części kraju na niewielkiej powierzchni ? gleby płowe. W zachodniej części ciemne gleby ziemne powstałe na podłożu piaszczystym. Na terenach polderów ? marsze oraz gleby brunatne i płowe. Większość gleb w ten sposób została wysuszona po czym zyskano urodzajne gleby.

Historia
W starożytności

Odkrycia terenów, na których dzisiaj znajduje się Holandia, dokonał Juliusz Cezar w pierwszym stuleciu przed Chrystusem. Wtedy były to tereny zamieszkane przez plemiona germańskie. Cezar przyłączył do cesarstwa zachodnią część krainy. Pomiędzy IV a VIII wiekiem naszej ery, terytorium dzisiejszej Holandii zostało podbite przez Franków.

Średniowiecze

Wraz z biegiem stuleci powstawały coraz to nowe samodzielne hrabstwa i księstwa. W XV w. większość terytoriów została zjednoczona (za pomocą podbojów i małżeństw dynastycznych) przez Burgundów. W roku 1477 Holandia, a wraz z nią terytoria obecnej Belgii i Luksemburga, przeszła pod panowanie Habsburgów (od 1556 r. ich linii hiszpańskiej).

Republika Zjednoczonych Prowincji

W 1572 doszło do wybuchu powstania przeciw Hiszpanii. Wynikiem rewolty było podpisanie w 1579 r. Unii Utrechckiej. Zakładała ona m.in. utworzenie wspólnej armii i jednolitego systemu pieniężnego, przy jednoczesnym zachowaniu szerokiej autonomii poszczególnych prowincji. Był to początek procesu, w wyniku którego doszło do rozbicia kraju na 2 części, z których powstały później 2 państwa - Belgia i Holandia.
Nowe państwo przybrało charakter kalwiński. Po zamordowaniu Wilhelma Orańskiego (1584) tytuł namiestnika oraz naczelne dowództwo otrzymał jego syn Maurycy z Nassau, który kontynuował wojnę z Hiszpanią. Holandia odebrała jej liczne kolonie w Indiach, Afryce i Ameryce.
W 1609 r. nastał dwunastoletni rozejm, po którym rozpoczęła się kolejna wojna. W pokoju westfalskim 1648 Hiszpania uznała niepodległość Zjednoczonych Prowincji.
Od końca XVI w. Prowincje przeżywały rozkwit - do miast holenderskich przeniósł się handel zamorski, powstały nowe kompanie handlowe między innymi takie jak: Holenderska Kompania Wschodnioindyjska, Holenderska Kompania Zachodnioindyjska. Republika Zjednoczonych Prowincji bierze udział wraz z takimi potęgami ówczesnej Europy jak Anglia czy Francja w kolonizacji Ameryki Północnej. Holandia posiadała także sławy nauki i sztuki np. Rembrandta, Grotiusa, Huygensa.
Obszar północnych protestanckich Niderlandów stanowi obecnie terytorium Holandii (oficjalna nazwa: Królestwo Niderlandów). Głową państwa jest królowa z dynastii orańskiej (Oranje-Nassau), potomek Wilhelma Orańskiego.

Od końca XVIII wieku

Potęga Holandii znacznie zmalała w XVIII w. W wyniku wojen z Hiszpanią, Francją i Anglią. W tym też czasie utracono część zamorskich kolonii, co z kolei przyczyniło się do gospodarczej zapaści. W 1810 r. Holandia została nawet przejściowo wcielona do Francji.
W roku 1815 Holandia została połączona z Niderlandami Płd. (dzisiejszą Belgią) w Królestwo Zjednoczonych Niderlandów pod przywództwem Wilhelma I Orańskiego. Wspólne państwo nie przetrwało jednak długo, już w 1830 Belgowie odłączyli się od królestwa, by utworzyć własne państwo.
W 1848 r. uchwalono konstytucję, co dało początek liberalnym przemianom. Nadszedł kolejny wiek, a wraz z nim dwie wielkie wojny światowe. Wobec obu tych konfliktów Holandia ogłosiła neutralność, co jednak nie uchroniło jej od ataku III Rzeszy w 1940 roku, i w efekcie od okupacji trwającej do 1945 r. W czasie wojny działał emigracyjny rząd w Londynie, na czele którego stała królowa Wilhelmina.
Po wojnie kolonie holenderskie zyskały niepodległość lub bardzo szeroką autonomię - w 1949 roku niepodległość zyskała Indonezja. Po II wojnie światowej Holandia zerwała z tradycyjną polityką neutralności, przystępując w 1949 do NATO, w 1957 do EWG, poprzedniczki dzisiejszej Unii Europejskiej.[3]

Gospodarka

Wielu historyków uważa, że to właśnie w Holandii narodził się kapitalizm. Współcześnie Holandia jest gospodarką rynkową z przeważającą własnością prywatną, ale o wysokim poziomie redystrybucji dochodów poprzez podatki. Holandia jest nominalnie szesnastą gospodarką świata, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej dwudziestą drugą. PKB per capita w 2006 roku wynosiło nominalnie 40 tys. 571 dolarów (10. miejsce na świecie), a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 31 tys. 700 dolarów (18. miejsce).
Holandia jest trzecim po Stanach Zjednocznych i Francji eksporterem żywności, mimo iż w rolnictwie zatrudnionych jest tylko 4% społeczeństwa. Jest także piątym na świecie wydobywcą gazu ziemnego. Port w Rotterdamie jest drugim na świecie, a pierwszym w Europie pod względem tonażu przeładowywanych towarów. Znane firmy holenderskie to między innymi Heineken, Shell, Nationale-Nederlanden i Philips. Bardzo ważną rolę w gospodarce Holandii odgrywają tulipany.
W Holandii kładzie się ogromny nacisk na ekologię: wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, zakładanie w samochodach instalacji gazowych itp.

Demografia

Holandia jest 15. najgęściej zaludnionym krajem świata. Oficjalna liczba 393 osób na kilometr kwadratowy rośnie aż do 482, jeśli wziąć pod uwagę, że 20% powierzchni zajmują zbiorniki wodne.
Według rządowego biura statystycznego CBS Statline, 80,8% obywateli Holandii ma pochodzenie wyłącznie holenderskie, 8,7% ? inne europejskie, 2,2% tureckie, 1,9% marokańskie, 6,4% ? inne. Jednak statystyka ta nie obejmuje całego Królestwa Niderlandów, tj. Aruby i Antyli Holenderskich, w których większość stanowią osoby pochodzenia afrokaraibskiego.
W Holandii nie ma miast o wielkości miliona mieszkańców lub większych, ale 'cztery wielkie miasta', jak się o nich mówi (Amsterdam, Rotterdam, Haga oraz Utrecht), wraz z otaczającymi je mniejszymi miastami można uznać pod wieloma względami za jedno miasto. Aglomeracja ta nazywana jest Randstad ('koło miast'), z rolniczym 'zielonym sercem' (het Groene Hart) po środku.

Religia

Najważniejszymi religiami są chrześcijaństwo (katolicyzm - 27%, protestantyzm - 18%) i islam (6%). Dwoma największymi kościołami w Holandii są Kościół katolicki i Protestantse Kerk Nederland (PKN); pozostałe kościoły mają bardzo mało wiernych. 47% Holendrów nie należy do żadnej wspólnoty religijnej. Do tego, większość osób należących do kościołów nie praktykuje.
Do lat sześćdziesiątych XX wieku większość stanowili protestanci, a dokładniej kalwiniści. 1/3 stanowili katolicy. Północ była tradycyjnie protestancka, podczas gdy na południu większość stanowili katolicy. Do dzisiaj w Holandii istnieją małe grupy ortodoksyjnych kalwinistów. W Holandii nie ma podatku kościelnego.
Inne mniejszości religijne to żydzi, hinduiści (przede wszystkim z Surinamu) i buddyści.

Kultura
Język

Językiem urzędowym jest język niderlandzki, a we Fryzji od niedawna także fryzyjski. Holendrzy uczą się od dziecka języków obcych, bo mają świadomość, że zasięg ich rodzimego języka jest niewielki. Próby porozumienia się po holendersku mogą być przyjęte ze zdziwieniem i rozbawieniem, gdyż 90% zna angielski, a zagadnięty we własnym języku Holender często po prostu odpowiada po angielsku. Także znajomość języka niemieckiego (ok. 60%) i francuskiego (ok. 25%), znacznie ułatwia Holendrom życie. Często przeciętny, niewyróżniający się specjalnymi zdolnościami Holender zna kilka języków.
Holendrzy kultywują rodzime dialekty. Za rodzime dialekty uważa się takie, których użytkownicy są wstanie porozumieć się między sobą. Określa się je mianem lingua communis [4]. Przykładowo takim właśnie dialektem jest dialekt limburski, pretendujący do uzyskania miana holenderskiego języka urzędowego, obok holenderskiego i fryzyjskiego. Dialektem tym lub też według osób traktujących go jako pierwszy język ojczysty, nazywanym językiem limburskim posługuje się ludność autochtoniczna (około 1.6 mln na terenie Belgii i Holandii + 0.5 mln w Niemczech, zamieszkująca okolice Kolonii, Maastricht - Mestreech, Akwizgranu, Aachen, Aix-la-Chapelle, Aken oraz Eindhoven, aż do zachodniej części Zagłębia Ruhry po Duesseldorf- regionów obejmujących jedno z regnum powstałych po podpisaniu traktatu z Verdun w 843 r. przez wnuków Karola Wielkiego (Charlemagne). Nie zmienia to faktu, że dialektów jest mnóstwo. Bywa, że język mówiony sąsiedniej wioski to inny dialekt. Ciekawe, że ludzie wykształceni swobodnie posługują się rodzimymi dialektami i ta umiejętność wydaje im się naturalna.

Literatura

XVII-wieczny dramaturg Joost van den Vondel nazywany jest "niderlandzkim Szekspirem". Za twórcę nowoczesnej prozy niderlandzkiej uznaje się Eduarda Douwesa Dekkera, który publikował pod pseudonimem Multaluli. Harry Mulisch, Gerard Reve i Willem Frederik Hermans stanowią według wielu krytyków "wielką trójkę współczesnej literatury niderlandzkiej". Bardzo ważną postoacią jest Johan Huizinga, autor Jesieni średniowiecza.
W Holandii tworzyli także Erazm z Rotterdamu, Christiaan Huygens i Spinoza. Bardzo długo w Holandii przebywał Kartezjusz. Pisali oni jednak po łacinie. W tym czasie Holandia posiadała znakomitych filologów klasycznych, którzy tłumaczali dzieła starożytnych autorów na holenderski.

Malarstwo

Znani malarze holenderscy to między innymi Rembrandt van Rijn i Vincent van Gogh.

Szkolnictwo

W Holandii szkoły wyższe są podzielone na dwie kategorie: uniwersytety (universiteit) oraz szkoły wyższe zawodowe (tzw. HBO albo hogeschool). Niektóre holenderskie uniwersytety to Erasmus Universiteit Rotterdam, Radboud Universiteit Nijmegen, Rijksuniversiteit Groningen, Technische Universiteit Delft, Technische Universiteit Eindhoven, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Leiden, Universiteit Maastricht, Universiteit Twente, Universiteit Utrecht, Universiteit van Tilburg, Vrije Universiteit, Wageningen Universiteit.

Znani Holendrzy

- Uczeni o Erazm z Rotterdamu, filozof o Christiaan Huygens, matematyk, fizyk, astronom o Huig de Groot, prawnik, filozof i dyplomata o Antonie van Leeuwenhoek, naukowiec - udoskonalił mikroskop i jako pierwszy obserwował żywe komórki

- Malarze o Rembrandt van Rijn o Vincent van Gogh

- Pisarze o Joost van den Vondel, pisarz, uważany za najwybitniejszego dramaturga niderlandzkiego o Willem Bilderdijk, pisarz o Hendrik Marsman, poeta ekspresjonistyczny o Eduard Douwes Dekker, pisarz o Johan Huizinga, autor słynnego historycznego i kulturoznawczego dzieła Jesień Średniowiecza o Harry Mulisch o Gerard Reve o Willem Frederik Hermans

- Sportowcy o Dennis Bergkamp, piłkarz o Edgar Davids, piłkarz o Ruud van Nistelrooy, piłkarz o Edwin van der Sar, piłkarz o Arjen Robben, piłkarz o Wesley Sneijder, piłkarz

- Muzycy o E-Craig, Dj o Tiesto, Dj o Armin van Buuren, Dj o Armand Van Helden, Dj o Ferry Corsten, Dj

- Film o Jan de Bont, reżyser o Rutger Hauer, aktor o Famke Janssen, aktorka o Paul Verhoeven, reżyser

NIDERLANDY

Hymn Państwowy

Tytuł: Wilhelmus van Nassouwe (Wilhelm z Nassau)

Godło Państwowe

...

Dane podstawowe

Amsterdam; Siedzibą rządu jest Haga.

niderlandzki, fryzyjski (jako drugi język we Fryzji)

monarchia konstytucyjna

królowa Beatrix; Następca tronu książę Willem-Alexander

premier Jan Peter Balkenende

41526

134 miejsce

16,509,303

61 miejsce

395

euro (EUR, €)

UTC +1 - zima UTC +2 - lato

Wilhelmus van Nassouwe (Wilhelm z Nassau)

NL

.nl

NL

31

Mapa Państwa

Historia