Ustrój polityczny

Hiszpania jest dziedziczną monarchią parlamentarną. Królem jest Jan Karol z dynastii Burbonów. Wstąpił na tron w 1975 roku po śmierci generała Francisco Franco. Król, mimo iż cieszy się ogromnym autorytetem w społeczeństwie (nawet wśród komunistów), zwłaszcza po uśmierzeniu próby zamachu stanu 23 lutego 1981, nie ma w swych rękach żadnej realnej władzy. Mianuje szefa rządu, który zawsze wywodzi się ze zwycięskiego ugrupowania. W wyjątkowych sytuacjach może wygłaszać orędzia do narodu. Jest również najwyższym dowódcą wojska. Premierem Hiszpanii jest od 2004 socjalista José Luis Rodríguez Zapatero.

Geografia

Hiszpania to kraj wyżynny i górzysty.

Góry:
- Pireneje, Góry Betyckie, Góry Kantabryjskie, Góry Kastylijskie, Sierra Morena, Sierra Nevada, Góry Iberyjskie

Podział administracyjny

Obszary występowania języków: kastylijskiego (hiszpańskiego) katalońskiego baskijskiego asturyjskiego galisyjskiego(galicyjskiego) aragońskiego aranejski - dialektu osytańskiego

Hiszpania dzieli się na 17 wspólnot autonomicznych (Comunidades Autónomas), które cieszą się dużą autonomią (głównie w kwestiach szkolnictwa, podatków, itd.), oraz dwa miasta autonomiczne (Ciudad Autónoma):
- Andaluzja (Andalucía)
- Aragonia (Aragón)
- Asturia (Asturias)
- Baleary (Islas Baleares)
- Estremadura (Extremadura)
- Galicia (Galicia)
- Kantabria (Cantabria)
- Kastylia-La Mancha (Castilla La Mancha)
- Kastylia-León (Castilla y León)
- Katalonia (Catalu?a)
- Kraj Basków (País Vasco)
- La Rioja (La Rioja)
- Madryt (Madrid)
- Murcja (Murcia)
- Nawarra (Navarra)
- Walencja (Valencia)
- Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias)
- Ceuta (Ceuta)
- Melilla (Melilla)

Integralną część Hiszpanii stanowią tzw. hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej.
Wspólnoty autonomiczne Hiszpanii dzielą się na 50 prowincji.

Klimat

Klimat Hiszpanii jest zróżnicowany, od chłodnego i deszczowego na północnym zachodzie, po gorący i suchy na równinach Andaluzji. Latem na całym obszarze kraju z wyjątkiem północnego wybrzeża, jest gorąco i słonecznie. Średnie temperatury wynoszą 12°C w styczniu i 25° w lipcu, roczna ilość opadów sięga 25cm. Madryt, leżący na wysokości 660m, ma średnie temp. 5°C w styczniu i 24°C w lipcu.

Przez pozostałą część roku pogoda jest bardziej zmienna, ale wszystkie miesiące są słoneczne.
- Strefa klimatyczna: Podzwrotnikowa
- Klimat: Śródziemnomorski

Historia

Począwszy od IX wieku p.n.e. Półwysep Iberyjski był terenem ekspansji licznych ludów i państw (Celtów, Fenicjan, Greków czy też Kartagińczyków). W II wieku p.n.e. na półwyspie pojawili się Rzymianie. W V wieku na tereny obecnej Hiszpanii wdarli się Wizygoci i stworzyli tam własne królestwo. W roku 711 z północnej Afryki na Półwysep Iberyjski przedostały się wojska arabskie pod wodzą Tarika, które błyskawicznie podbiły prawie cały półwysep.

Niewielkie królestwa chrześcijańskie na północy rozpoczęły rekonkwistę, która zaowocowała ostatecznym wyparciem Maurów w 1492. Przywódcą i pierwszym królem, zgodnie z tradycją, był don Pelayo, prawdopodobnie szlachcic wizygocki, który razem z innymi schronił się w górach Asturii przed napierającymi z południa wojskami muzułmańskimi. Jako początek procesu rekonkwisty uznaje się bitwę w wąwozie Covadonga (722 r.), w której oddział (około 300 ludzi) pod wodzą don Pelayo pokonał dzięki zaskoczeniu i pułapce kilkukrotnie większe siły przeciwnika. Rozbity oddział muzułmański miał charakter rozpoznawczy, a jego "klęska" nie miała dla najeźdźców większego znaczenia. W ten sposób powstało pierwsze minikrólestwo chrześcijańskie, które rozpoczęło powolną walkę z najeźdźcami muzułmańskimi. Z tych drobnych państw chrześcijańskich z czasem wyłoniły się dwa silne królestwa: Kastylia i Aragonia. Rozkwit i ekspansja powstałej z połączenia obu tych państw Hiszpanii były przede wszystkim związane z podbojami kolonialnymi w Ameryce i zdobyciem wielkich bogactw. Dzięki mocarstwowej polityce kraj stał się supermocarstwem w Europie Zachodniej. Stracił jednak tę pozycję na skutek osłabienia, upadku gospodarczego i wyniszczających (przegrywanych) wojen z Francją Ludwika XIV. Problemy z następstwem tronu w XVIII wieku doprowadziły do wojny o sukcesję hiszpańską, która w znacznym stopniu osłabiła państwo.

Około 1825 wielkie imperium hiszpańskie przestało praktycznie istnieć. Spowodowane to było zbyt długim złym zarządzaniem, niesprawiedliwym ładem społecznym i, przede wszystkim, inwazją Napoleona, który rozprzestrzenił idee wolnościowe w Ameryce.

Hiszpania na krótko dostała się pod wpływy Francji. Wkrótce powróciła dynastia Burbonów i stopniowo kraj stawał się biednym prowincjonalnym królestwem.
Na początku XX wieku Hiszpanią rządziło kilku dyktatorów - częste niepokoje społeczne skompromitowały monarchię i w 1931 proklamowano republikę.
W latach 1936-1939 kraj ogarnęła wojna domowa. W jej wyniku władzę w kraju przejęli nacjonaliści pod wodzą generała Francisco Franco.

Po śmierci Franco w 1975, władzę przejął wyznaczony przez niego na następcę książę Jan Karol z dynastii Burbonów. Przywrócono monarchię (formalnie istniała już od lat 40-tych, a Franco pełnił funkcję regenta), a król wprowadził w kraju demokratyczne reformy. W 1982 Hiszpania wstąpiła do NATO, a w 1986 stała się członkiem Unii Europejskiej.

Gospodarka

Do lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia Hiszpania była jednym z najuboższych krajów Europy. Masowy napływ turystów spowodował wielki wzrost inwestycji i napływ kapitału zagranicznego, który wzmógł się jeszcze po przystąpieniu do Unii Europejskiej.

Hiszpania była przez ostatnie pół wieku jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo państw Europy. W 2001 r. PKB wyniósł 662 mld euro, czyli 16,5 tys. euro na mieszkańca. Hiszpania uporała się w ostatnich latach ze zmorą, jaką była znaczna inflacja (od r. 1990 spadła z ponad 9% do ok.2,5-3% obecnie) i masowym bezrobociem (obecnie ponad 11% wobec 21,6% w 1978 r.).

Hiszpania jest znaczącym uczestnikiem handlu zagranicznego, wielkie banki mają swe siedziby gł. w Madrycie, Bilbao, Barcelonie i Walencji.
Pod względem potencjału ekonomicznego Hiszpanie gonią wielką czołówkę Europy: Wielką Brytanię, Francję i Włochy. Są już ósmą potęgą gospodarczą świata i stali się jednym z głównych motorów napędowych europejskiej gospodarki. Produkt krajowy brutto Hiszpania ma już porównywalny z należącą do G-8 Kanadą. Hiszpańscy politycy sugerują, że pora powiększyć klub bogaczy.

Przemysł

Najważniejszą gałęzią gospodarki jest wysoko rozwinięty przemysł, zgrupowany w kilku wielkich okręgach. Hiszpania jest ważnym producentem samochodów osobowych i ciężarowych (Barcelona i Lleida, Walencja, Madryt, Valladolid, La Coru?a). Kilka wielkich koncernów ulokowało tutaj swoje zakłady (VW, grupa PSA, Ford). Produkcja samochodów osobowych wyniosła ponad 1,9 mln sztuk (2000). W Walencji, Bilbao, Barcelonie, Kadyksie oraz La Coru?i są duże stocznie. Rozwinięty jest przem. metalurgiczny (huty w Oviedo, Gijon, El Ferrol de Caudillo koło Bilbao i in.), w Asturii kopalnie węgla. Różnorodny przemysł elektrotechniczny (sprzęt gospodarstwa domowego, komputery, półprzewodniki) rozwinął się w większych miastach (np. Barcelona, Madryt, Sewilla, Malaga). Dzięki importowi paliw płynnych oraz znacznym zasobom energii wodnej Hiszpania produkuje ok. 185 TWh energii elektrycznej (4,612 kWh na mieszkańca). Wielkim atutem jest rozwinięty przemysł włókienniczy, a nade wszystko rolno-spożywczy (prod. cukiernicza, wina - ponad 34 mln hl (czwarte miejsce w świecie - konserw rybnych itp.) rozrzucony po całym kraju.

Rolnictwo

W rolnictwie dominującą rolę odgrywa hodowla bydła, trzody i drobiu na rozległych pastwiskach (Kastylii, Asturii czy Estremadury), a także uprawa winorośli, zbóż, oliwek oraz owoców cytrusowych. Lasy (głównie w regionach górskich) dostarczają drewna i owoców leśnych. Rolnictwo przynosi 8% dochodu narodowego brutto. Na nizinnej Mesecie uprawia się: pszenicę i jęczmień. Kukurydza rośnie dobrze na wilgotniejszych terenach północnego zachodu, a na terenach, na których możliwe jest nawadnianie, uprawia się ryż. Warzywa hodowane są w nawadnianych dolinach, wzdłuż nizinnego wschodniego wybrzeża. Owoce cytrusowe tj. figi i migdały to domena terenów śródziemnomorskich. Gaje oliwne rosną na suchych obszarach na południu kraju. Hiszpania jest drugim na świecie producentem oliwy z oliwek. Winogrona uprawiane są w dolinie rzeki Ebro, na Mesecie, na nizinach śródziemnomorskich oraz wewnątrz kraju m.in. w Andaluzji.

Lasy

31% powierzchni kraju, szczególnie na terenach górzystych, zajmują właśnie lasy. W Hiszpanii funkcjonuje wiele tartaków, na szeroką skalę produkowana jest również żywica.

Rybołówstwo

Doniosłe znaczenie posiada rybołówstwo (1,4 mln ton ryb), zwłaszcza na wybrzeżu atlantyckim - La Coru?a w Galicii, Jerez de la Frontera w Andaluzji, ale także Málaga.

Komunikacja

Sieć komunikacyjna Hiszpanii uległa znaczącym przeobrażeniom po II wojnie światowej, dzięki dewizom napływającym od turystów zagranicznych. Drogi liczą ogółem ponad 326 tys. km - 64,5 km na 100 km² powierzchni. Wielki postęp zanotowano w budowie nowoczesnych magistral obsługujących narastający ruch turystyczny - w połowie 2001 r. było w Hiszpanii ponad 5,5 tys. km autostrad i 7 tys. km dróg ekspresowych. Obecnie Hiszpania buduje prawie 1000 km. autostrad rocznie. Hiszpania jest krajem wysoko zmotoryzowanym - w tym samym czasie było ponad 14,7 mln samochodów osobowych (36,7 pojazdów na 100 mieszkańców) oraz ponad 1,8 mln ciężarowych. Długość linii kolejowych wyniosi obecnie ~16 tys. km, w tym 8,5 tys. km linii zelektryfikowanych, a także istnieje tutaj tzw. szybka kolej. Najważniejsze porty morskie: Algeciras, Kadyks, Walencja, Barcelona, Bilbao, La Coru?a. Bezprecedensowy rozwój nastąpił w dziedzinie przewozów lotniczych. Madryt jest jednym z najważniejszych portów lotniczych w Europie, inne ważniejsze lotniska znajdują się w Barcelonie, Palmie (Majorka), Sewilli, Walencji, Santa Cruz de Tenerife (Wyspy Kanaryjskie), Bilbao.

Górnictwo i energetyka

W Górach Kantabryjskich na północy znajdują się złoża węgla i wysokiej jakości rudy żelaza, dzięki czemu w miastach leżących na wybrzeżu rozwinął się przemysł cięzki. W górach Sierra Morena i Sierra Nevada eksploatuje się złoża rud metali, przede wszystkim rudy miedzi, rudy cynku, rudy ołowiu. Dzięki bogatym złożom rtęci w okolicach Almadén, Hiszpania zajmuję 1 miejsce na świecie w jej wydobyciu. 43% energii kraju pochodzi z elektrociepłowni wykorzystujących paliwa importowane: 41% produkowane jest przez hydroelektrownie w Pirenejach i inne; 16% energii pochodzi z elektrowni atomowych.

Turystyka

Burzliwa historia, która pozostawiła ślad w postaci niezliczonych zabytków i przebogatych muzeów oraz najcieplejszy klimat na kontynencie sprzyjają masowej turystyce, która stanowi jeden z filarów gospodarki przysparzający znacznych dochodów - w 2001 r. ponad 47 mld. euro. Liczba turystów zagranicznych odwiedzających Hiszpanię wyniosła prawie 71 mln, którzy wypoczywali głównie na wybrzeżu śródziemnomorskim (Costa de la Luz - Costa del Sol - Costa Blanca - Costa del Azahar - Costa Dorada - Costa Montanesa - Costa Vasca - Costa Verde - Rias Altas - Rias Bajas), na Balearach i Wyspach Kanaryjskich oraz zwiedzali hiszpańskie miasta i muzea - Toledo, Madryt, Barcelona, Sewilla, Salamanka i in. Ośrodkiem pielgrzymkowym o europejskiej sławie jest Santiago de Compostela. Z dochodów z turystyki sfinansowano budowę dróg oraz przemysł lokalny.

Kultura

Historia literatury hiszpańskiej

Dzieje literatury hiszpańskiej są ściśle związane z historią ziem położonych na Półwyspie Iberyjskim. Okres tworzenia pisanych dzieł kultury obfitował w pojawianie się w tekstach literackich różnorodnych wpływów. Panowanie rzymskie, arabskie czy też literatura przybyłych na półwysep Żydów kształtowała w pewnym stopniu przyszłą literaturę hiszpańską. Przed powstaniem pierwszych dzieł w języku hiszpańskim na terenie współczesnej Hiszpanii rozwijała się literatura w języku łacińskim, a także literatura hispano-arabska oraz judeo-arabska. Więcej o literaturze hiszpańskiej osobnym artykule Literatura hiszpańska.

Muzyka

Muzyka hiszpańska przez wiele stuleci kształtowana była przez liczne, zmieniające się toku czasu wpływy kulturowe. W epoce średniowiecza tzw. śpiew wizygocki (liturgiczny) przeobraził się w tzw. mozoarabski, aby wreszcie przeważyły w nim elementy muzyki chrześcijańskiej. W XVI w. nastąpił rozkwit religijnej polifonii wokalnej, a także muzyki organowej i lutniowej. W XVII w. powstała forma opery tzw. zarzuela, która podlegała ciągłym ewaluacjom w następnych stuleciach w popularną hiszpańską tonadillę i sainete. Muzyka hiszpańska poddana była w owym czasie oddziaływaniu trendów neapolitańskich (działalność włoskiego śpiewaka, kastrata - Farinellego). Dopiero w XIX w. muzycy hiszpańscy podjęli próbę wyzwolenia się spod obcych wpływów i wskrzeszenia tradycyjnej, narodowej opery (F. Pedrell). Powstawały liczne konserwatoria, które kontynuowały rozwój szkoły narodowej. Jej cechami charakterystycznymi jest powrót do korzeni ludowych oraz specyficzne dla muzyki hiszpańskiej zróżnicowanie regionalne, wynikające z przemieszania kulturowego w Hiszpanii (m.in. kultura arabska, żydowska czy cygańska). Powstało wiele narodowych tańców, charakterystycznych dla Hiszpanii takich jak: Flamenco, czy corrida.

Malarstwo

Wybitni malarze hiszpańscy:
- El Greco (1541-1614)
- Diego Velázquez (1599-1660)
- Francisco Goya (1746-1828)
- Juan Gris (1887-1927)
- Pablo Picasso (1881-1973)

Film

Filmografia hiszpańsko-języczna jest bardzo bogata, w kraju powstaje wiele bardziej, czy mniej znanych filmów. Dużym uznaniem na świecie cieszą się hiszpańscy reżyserzy tacy jak: Alejandro Amenábar, Jaume Balagueró, Alberto Rodríguez, Fernando León de Aranoa czy Ramón Salazar. Wiele filmów nie tylko hiszpańskich, lecz także produkcji amerykańskiej kręconych jest w Hiszpanii. w Polsce corocznie przy współpracy Instytutu Cervantesa w Warszawie oraz Ambasady hiszpańskiej odbywa się festiwal pod nazwą Tydzień kina hiszpańskiego.

Demografia

Hiszpania, podobnie jak prawie wszystkie kraje Europy borykałaby się z ujemnym przyrostem naturalnym, gdyby nie imigranci, których przyciąga dynamicznie rozwijająca się gospodarka tego kraju. Rocznie przybywają ich tysiące - głównie z Afryki i dawnych hiszpańskich kolonii. Największymi mniejszościami są: Marokańczycy (500 tys.), Ekwadorczycy (500 tys.), Kolumbijczycy (400 tys.) oraz ludność z pozostałych krajów afrykańskich oraz nawet z krajów dalekiej Azji. Często próby przedostania się biednych ludzi z Afryki kończą się tragedią - toną w Morzu Śródziemnym lub Oceanie Atlantyckim.