Pochodzenie nazwy

Sufiks -an w perskim znaczy "kraj". Atropates (w staroperskim "obrońca ognia") był satrapą za czasów perskiej dynastii Achemenidów. Uzyskał on niezależność po pokonaniu Achemenidów przez Aleksandra Wielkiego. Od tego czasu region Azerbejdżanu nad rzeką Araks określano po grecku, a poźniej w łacinie Media Atropatia lub Atropatene, po ormiańsku Atrpatakan. Stąd może pochodzić arabska nazwa Azerbajżan. Persowie znali obecne tereny Azerbejdżanu jako Aran. W czasach klasycznych określano go również Kaukaską Albanią, a jego część Kaukaską Iberią (dzisiejsze tereny Gruzji). Istnieje teoria, że Azerbejdżan to sturczona forma zarabizowanej wersji perskiej nazwy Âzarâbâdagân (âzar=ogień; âbâdag=miejsce kultu; ân=sufiks liczby mnogiej), czyli "kraina wiecznego ognia", co może mieć związek z zoroastrańskimi świątyniami ognia w tych okolicach.

Ustrój polityczny

Azerbejdżan jest republiką prezydencką. Głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Do jego uprawnień należy m.in. nominowanie ministrów. Ciałem ustawodawczym jest pięćdziesięciomiejscowy parlament, również wybierany w wyborach powszechnych. Prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi kraju, który ukończył osiemnaście lat.

Historia

Najdawniejszymi znanymi mieszkańcami terytorium dzisiejszego Azerbejdżanu byli Kaukascy Albańczycy, przynależący do kaukaskiej grupy językowej. Teren ten w ciągu późniejszych stuleciu zamieszkiwało wiele różnych nacji: Persowie, Rzymianie, Grecy, Ormianie, Arabowie, Turcy, Mongołowie i Rosjanie. Pierwszym królestwem, które pojawiło się na omawianym terenie, było królewstwo Mannae - ok. IX w. p.n.e. w. p.n.e. Przetrwało ono do początku VII w. p.n.e., później zaś weszło w skład Imperium Perskiego. Islam na terenie dzisiejszego Azerbejdżanu rozprzestrzenił się gwałtownie po jego podboju przez Arabów w VII-VIII w. Po upadku władzy arabskiej powstało kilka częściowo niepodległych państewek. W XI w. nastąpiło podbicie regionu poprzez Turków Seljuckich - zdominowali oni Azerbejdżan i stali się przodkami dzisiejszych Azerów. W XII-XIV w. kraj stawił czoła najazdowi Mongołów. Azerbejdżan od XV do XVIII w. był częścią Imperium Perskiego Sawafidów. Na skutek przegranych przez nie wojen z Rosją na mocy traktatu z Gulistanu (1813) oraz Traktatu Turkmenczajskiego (1828) Azerbejdżan został przyłączony do Rosji carskiej. W 1873 w Baku odkryto czarne złoto ? ropę. Odkrycie to zapoczątkowało ekspansywny rozwój tego miasta.

Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka w latach 1920-1922 była częścią państwa radzieckiego przed powstaniem ZSRR, w latach 1922-1936 razem z Gruzją i Armenią wchodziła w skład ZSRR jako część Zakaukazkiej Federacyjnej SRR, w 1936 weszła w skład ZSRR bezpośrednio. Dnia 30 sierpnia 1991 r. Azerbejdżan ogłosił suwerenność, ale formalnie stał się państwem niepodległym 18 września 1991 r., po czym przystąpił, podobnie jak 11 innych republik byłego ZSRR do WNP. Od ogłoszenia niepodległości nierozstrzygnięty konflikt z Armenią o Górski (Górny) Karabach.

Demografia

Azerbejdżan jest najludniejszym państwem Zakaukazia, mieszka tutaj 7,401 mln mieszkańców, z czego Azerowie stanowią 78,1%. Wśród mniejszości narodowych największą grupę stanowią Rosjanie. Północną część kraju zamieszkują liczne, głównie kaukaskojęzyczne narody, takie jak np. Rutulowie, Cachurzy, Lezgini, ale także Tatowie, Tałyszowie, Kurdowie, itp.

W Azerbejdżanie przebywa mała grupa Polaków licząca ponad 100 osób. Wśród wybitnych przedstawicieli mniejszości polskiej w Azerbejdżanie byli:

• Paweł Potocki - inżynier,
• Marian Worialczyk - filozof,
• Witold Zglenicki - inżynier,
• Józef Gosławski - architekt.

Wśród wierzących dominującą religią jest islam szyicki, sunnici są w mniejszości. Poza tym istnieje pewna liczba wiernych Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego oraz prawosławni Rosjanie. Istnieje też kościół katolicki składający się z trzech parafii.

Zgodnie z konstytucją obowiązuje rozdział religii od państwa, zaś wszystkie religie są wobec prawa równe.

Podział administracyjny Azerbejdżanu

Azerbejdżan jest podzielony na:

• 66 rejonów (az. rayon, l.mn. rayonlar),
• 2 miast wydzielonych (az. ş?h?r, l.mn. ş?h?rl?r).

Wydzieloną częścią Azerbejdżanu pozostaje eksklawa Nachiczewańska Republika Autonomiczna, mająca status republiki autonomicznej (az. muxtar respublika) składająca się z 7 rejonów i jednego miasta wydzielonego.

Część jednostek administracyjnych pozostaje pod kontrolą separatytycznych władz Górskiego Karabachu.

Podział administracyjny Azerbejdżanu:

1. Rejon Abşeron Abşeron rayonu
2. Rejon A?cab?di A?cab?di rayonu
3. Rejon A?dam A?dam rayonu (częściowo pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
4. Rejon A?daş A?daş rayonu
5. Rejon A?stafa A?stafa rayonu
6. Rejon A?su A?su rayonu
7. Rejon Astara Astara rayonu
8. Rejon Bab?k Bab?k rayonu (wchodzi w skład Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej)
9. Rejon Balak?n Balak?n rayonu
10. Rejon B?rd? B?rd? rayonu
11. Rejon Beyl?qan Beyl?qan rayonu
12. Rejon Bil?suvar Bil?suvar rayonu
13. Rejon C?bray?l C?bray?l rayonu (pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
14. Rejon C?lilabad C?lilabad rayonu
15. Rejon Culfa Culfa rayonu (wchodzi w skład Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej)
16. Rejon Daşk?s?n Daşk?s?n rayonu
17. Rejon D?v?çi D?v?çi rayonu
18. Rejon Füzuli Füzuli rayonu (częściowo pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
19. Rejon G?d?b?y G?d?b?y rayonu
20. Rejon Goranboy Goranboy rayonu
21. Rejon Göyçay Göyçay rayonu
22. Rejon Göygöl Göygöl rayonu
23. Rejon Hac?qabul Hac?qabul rayonu
24. Rejon ?mişli ?mişli rayonu
25. Rejon ?smay?ll? ?smay?ll? rayonu
26. Rejon K?lb?c?r K?lb?c?r rayonu (pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
27. Rejon K?ng?rli K?ng?rli rayonu (wchodzi w skład Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej)
28. Rejon Kürd?mir Kürd?mir rayonu
29. Rejon Laç?n Laç?n rayonu (pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
30. Rejon L?nk?ran L?nk?ran rayonu
31. Rejon Lerik Lerik rayonu
32. Rejon Masall? Masall? rayonu
33. Rejon Neftçala Neftçala rayonu
34. Rejon O?uz O?uz rayonu
35. Rejon Ordubad Ordubad rayonu (wchodzi w skład Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej)
36. Rejon Qax Qax rayonu
37. Rejon Qazax Qazax rayonu
38. Rejon Q?b?l? Q?b?l? rayonu
39. Rejon Qobustan Qobustan rayonu
40. Rejon Quba Quba rayonu
41. Rejon Qubadl? Qubadl? rayonu (pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
42. Rejon Qusar Qusar rayonu
43. Rejon Saatl? Saatl? rayonu
44. Rejon Sabirabad Sabirabad rayonu
45. Rejon Şahbuz Şahbuz rayonu (wchodzi w skład Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej)
46. Rejon Salyan Salyan rayonu
47. Rejon Şamax? Şamax? rayonu
48. Rejon Samux Samux rayonu
49. Rejon S?d?r?k S?d?r?k rayonu (wchodzi w skład Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej)
50. Rejon Ş?ki Ş?ki rayonu
51. Rejon Ş?mkir Ş?mkir rayonu
52. Rejon Ş?rur Ş?rur rayonu (wchodzi w skład Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej)
53. Rejon Siy?z?n Siy?z?n rayonu
54. Rejon Şuşa Şuşa rayonu (pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
55. Rejon T?rt?r T?rt?r rayonu (częściowo pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
56. Rejon Tovuz Tovuz rayonu
57. Rejon Ucar Ucar rayonu
58. Rejon Xaçmaz Xaçmaz rayonu
59. Rejon X?z? X?z? rayonu
60. Rejon Xocal? Xocal? rayonu (pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
61. Rejon Xocav?nd Xocav?nd rayonu (częściowo pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
62. Rejon Yard?ml? Yard?ml? rayonu
63. Rejon Yevlax Yevlax rayonu
64. Rejon Zaqatala Zaqatala rayonu
65. Rejon Z?ngilan Z?ngilan rayonu (pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
66. Rejon Z?rdab Z?rdab rayonu

Miasta wydzielone

1. Baku Bak?
2. Gandża G?nc?
3. Lenkoran L?nk?ran
4. Mingeczaur Ming?çevir
5. Nachiczewan Naxçivan (wchodzi w skład Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej)
6. Naftalan
7. Ş?ki
8. Şirvan
9. Sumgait Sumqay?t
10. Şuşa (pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
11. Stepanakert Xank?ndi (pozostaje pod kontrolą Górskiego Karabachu)
12. Yevlax

Muzyka

Klasyczną muzyką Azerbejdżanu jest mugam (az. mu?am). Tradycyjne instrumenty to: kamancza, balaban, tar i nagara. Znana jest także postać wędrownego barda - aszyga, który gra na sazie, rodzaju lutni.

Kraj ma także tradycje jazzowe. Wagif Mustafazade był najsłynniejszym jazzmanem azerbejdżańskim - łączył on mugam ze swingiem. Tę tradycję kontynuuje jego córka ? Aziza Mustafazade. Co roku odbywa się "Baku Jazz Festival"[1].

W muzyce poważnej najbardziej znaną postacią jest kompozytor i dyrygent Uzeir Hadżybejow.