Stolica
Język urzędowy
Ustrój polityczny
Głowa państwa
Szef rządu
Powierzchnia km2
Powierzchnia na świecie
Liczba ludności
Ludność na świecie
Gęstość zaludnienia
Jednostka monetarna
Strefa czasowa
Hymn państwowy
Kod ISO 3166
Domena Internetowa
Kod samochodowy
Kod telefoniczny
Religia dominująca
PKB
PKB na osobę
Klimat
Południe Finlandii i środkowa jej część jest w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, natomiast północ (w tym Fińska Laponia) jest w zakresie umiarkowanego chłodnego. Te właśnie tereny zamieszkuje bardzo mało ludzi, przeważnie Saami.
Polityka
Finlandia jest republiką pół prezydencką.
Głową państwa jest prezydent (od 2000 roku urząd ten sprawuje Tarja Halonen), wybierany przez społeczeństwo w bezpośrednich wyborach na sześcioletnią kadencję. W kompetencjach prezydenta zawiera się, między innymi, mianowanie premiera i na jego wniosek ministrów. Mianuje kanclerza sprawiedliwości, przewodniczącego i członków Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego, a także arcybiskupa i biskupów Kościoła ewangelicko-augsburskiego. Posiada możliwość rozwiązania parlamentu, prawo kontroli administracji, prawo inicjatywy ustawodawczej i veta ustawodawczego. Jest również najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych.
Parlament (Eduskunta) jest wybierany przez społeczeństwo na czteroletnią kadencję i liczy 200 osób.
Do 1 marca 2000 roku w skład konstytucji wchodziło pięć ustaw konstytucyjnych:
- Akt o Formie Rządu (1919)
- Akt o prawie parlamentu do badania zgodności z prawem czynności urzędowych Rady Państwa, Kanclerza Sprawiedliwości i Ombudsmana (1922)
- Akt o Parlamencie (1928)
- Akt o Trybunale Stanu (1922)
- Akt o Samorządzie Wysp Alandzkich (1951)
1 marca 2000 roku weszła w życie nowa konstytucja, zaakceptowana przez Eduskuntę wymaganą większością 2/3 głosów dwukrotnie w 1999 roku (zmiana konstytucji musi zostać uchwalona i potwierdzona przez nowo wybrany parlament).
Partie polityczne
- Partia Centrum
- Koalicja Narodowa
- Liga Zielonych
- Socjaldemokratyczna Partia Finlandii
Gospodarka
Finlandia była do XX wieku raczej krajem zacofanym. Po II wojnie światowej gospodarka kraju była silnie związana z gospodarką Związku Radzieckiego. Z drugiej strony jednak Finlandia dzięku temu, a także dzięki sąsiędztwu Szwecji i Norwegii, stała się państwem socjalnym z prywatną własnością, ale wysokimi podatkimi, z których finansuje się badania, edukację, służbę zdrowia itd. Podatki stanowią 45% PKB [1] i jest to poziom najwyższy na świecie po krajach nordyckich, które mają podatki nieco wyższe niż 50% PKB. Najbardziej znaną fińską firmą jest Nokia, która posiada 35% światowego rynku telefonii komórkowej (1. miejsce na świecie). W Finlandii stworzony został także system operacyjny Linux. Fińskie, nominalne PKB per capita w 2005 wynosiło 40 197 dolarów, dając Finlandii 12. miejsce na świecie, a PKB per capita zmierzone parytetem siły nabywczej 34 tys. 819 dolarów., dając jej także 12. miejsce na świecie. Eksport wynosił nieco ponad 80 miliardów dolarów. Wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi 26.9 i jednym z najniższych na świecie. W 2004 roku Finlandia zajęła pierwsze miejsce w rankingu konkurencyjności Światowego Forum Gospodarczego.
Wydobywa się rudy miedzi, cynku, żelaza, chromu i niklu. Podstawowe gałęzie przemysłu, to przemysł:
- drzewny i celulozowo-papierniczy
- metalowy
- maszynowy
- hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych.
Rolnictwo to przede wszystkim:
- hodowla bydła typu mlecznego, a na północy reniferów
- leśnictwo (zob. lasy Finlandii).
- Stopa bezrobocia: 8,2%
- Średnia długość życia: mężczyźni 76 lat, kobiety 82 lat
Podział administracyjny
Ma charakter dwustopniowy. Finlandia podzielona jest na 6 prowincji (na czele każdej stoi gubernator wyznaczany przez prezydenta) i 455 gmin.
prowincja (lääni) nazwa fińska stolica powierz-
chnia
w km? ludność (2003)
1 Finlandia Południowa Etelä -
Suomen lääni Hämeenlinna 34 378 2 116 914
2 Finlandia Zachodnia Länsi -
Suomen lääni Turku 74 185 1 848 269
3 Finlandia Wschodnia Itä -
Suomen lääni Mikkeli 48 726 582 781
4 Oulu Oulun lääni Oulu 98 946 458 504
5 Laponia Lapin lääni Rovaniemi 57 000 186 917
6 Wyspy Alandzkie Ahvenanmaa maakunta Mariehamn 6 784 26 000
Historia
Pierwsze plemiona przybyłe z południa zasiedliły Finlandię około 9000 roku p.n.e. Północ została zasiedlona znacznie później przez Pralapończyków. Około 4000 roku p.n.e. rozwinęły się kultury wypalające i używające ceramiki. Z terenów nadbałtyckich zaczęły napływać ludy uprawiające ziemię. Ich potomkami są dzisiejsi Finowie. W III tysiącleciu p.n.e. zaczął się rozwijać handel ze Szwecją. Do użytku weszły łodzie żaglowe. Około 1800 roku p.n.e. rozpoczęła się w Finlandii epoka brązu. Znaleziska archeologiczne dowodzą, że istniała wtedy rozwinięta kultura nazwana Kiukainen. Z tego okresu wywodzą się pierwsze warowne osady. Około 500 roku p.n.e. zaczęła się epoka żelaza. Na początku I tysiąclecia n.e. na teren Finlandii przybyły plemiona współczesnych Finów. Nowo przybyła ludność wymieszała się z miejscową i zaczęła wypierać Saamów ,którzy zamieszkiwali Laponię i Kainuu od prehistorii, na północ.
W VII-VIII wieku znów zaczął się rozwijać intensywny handel, któremu nie zagrozili wikingowie. Ok. 750 roku założono miasto Ładoga (Vanha Laatokka) i rozpoczęli handel z Waregami. W IX wieku na terenie kraju powstały 3 księstwa: Varsinais-Suomi (Finlandia właściwa) na południu, Hame na pojezierzu i Karjala (Karelia) na wschodzie. Wszystkie fińskie plemiona w Estonii, Karelii i na Łotwie współdziałały ze sobą, ale nie utworzyły jednego organizmu państwowego. W XI wieku Wyspy Ahvenanmaa (Wyspy Alandzkie) przyjęły chrześcijaństwo. Tam powstały pierwsze kościoły romańskie. Zarówno Księstwo Nowogrodzkie, jak i Szwecja chciały uczynić Finlandię swoją sferą wpływów. W 1154 Eryk IX, król Szwecji podjął wyprawę w celu schrystianizowania Finlandii. Wyprawa zakończyła się niepowodzeniem. W następnych latach Szwedzi stopniowo chrystianizowali kraj. Z tego okresu pochodzą pierwsze wzmianki o mieście Turku (?bo), które od początku średniowiecza było stolicą. Lokalnym arystokratom nadano prawa szlacheckie. W XII i XIII wieku dochodziło do wielu wojen ze Szwecją, Finlandia ostatecznie utraciła niepodległość w 1249 roku. W 1284 roku kraj został nazwany Księstwem Finlandii.
Na wschodzie Finlandię próbowało podbić Księstwo Nowogrodu. Ostatecznie granice wyznaczono w 1323 roku traktatem w Pahkinasaari, na mocy którego większość kraju znalazła pod panowaniem Szwecji. W 1362 roku król Haakon nadał Finom prawo udziału w wyborze szwedzkiego króla. Dwa lata później na tronie Szwecji zasiadł Albrecht Meklemburski, który ograniczył prawa Finów narzucając m.in. pańszczyznę. Po 10 latach zamieszek i powstań Albrecht został zdetronizowany, a nowy król Grip był zmuszony przywrócić Finom dawne prawa. W 1397 roku Szwecja, Norwegia i Dania podpisały unię kalmarską, która obowiązywała do 1523 roku.
XV wiek był okresem względnego pokoju. Stan ten zmienił się pod koniec wieku, kiedy Księstwo Moskiewskie podbiło Nowogród. W 1495 roku słabiej uzbrojone oddziały fińskie pokonały armię rosyjską pod Viipuri (Wyborg), co uznano za cud.
XVI wiek uznaje się za najlepszy okres dziejów Finlandii. Miasta rozwijały się dzięki handlowi. W 1527 roku w wyniku reformacji kraj przeszedł na protestantyzm, co obyło się bez rozlewu krwi. W tym okresie zaczęło się rozwijać fińskie piśmiennictwo. Przetłumaczono Biblię, najpierw na język szwedzki (w 1526), później na fiński (w 1548). W 1556 roku podniesiono kraj do rangi wielkiego księstwa. Pierwszym Wielkim Księciem Finlandii został przyszły król Szwecji Jan III Waza. Był przez Finów bardzo lubiany, ponieważ mówił po fińsku i był zwolennikiem niezależność Finlandii, czym zaniepokojony był parlament szwedzki. Gdy w 1562 roku książę zaatakował Inflanty, szwedzki parlament skazał go na śmierć - został jednak ułaskawiony. Pogranicze fińsko-rosyjskie od wieków stanowiło teren walk z Rosjanami. W 1555 doszło do bitwy pod Joutselka, w której wojska fińskie zwyciężyły Rosjan dzięki znajomości terenu i zastosowaniu nart. W 1570 rozpoczęła się nowa trwająca 25 lat wojna z Rosją, zwana "czasem długiego gniewu". Co dziesiąty mieszkaniec Finlandii mający od 15 do 50 lat został wtedy powołany do wojska. Długotrwałe działania wojenne zahamowały rozwój fińskiej gospodarki. W 1595 roku podpisano pokój w Tayssina, na mocy którego przyznano Szwecji (bezpośrednio Finlandii) prowincję Kainuu na północnym wschodzie. Pod koniec XVI wieku na wskutek pogorszenia się sytuacji w kraju, wybuchały bunty i powstania przeciwko Szwedom i Rosjanom.
W 1617 roku Karjala (Karelia) została przyłączona do Szwecji. Na początku XVII wieku w kraju nadal panowała stagnacja gospodarcza, a szlachta emigrowała do Szwecji. Następował spadek znaczenia fińskich miast, z wyjątkiem stołecznego Turku. Sytuacja pogarszała się aż do czasu, kiedy Per Brahe pełnił funkcję gubernatora (1637 - 1654). Założył on wiele szkół i uniwersytet (1640), nastąpiła znaczna poprawa sytuacji gospodarczej. W 1696 roku wybuchła zaraza. Fakt, że Szwecja nie udzieliła Finlandii żadnej pomocy, obudził w Finach poczucie odrębności.
W 1700 roku Daniel Juslenius opublikował dzieło Aboa Vetus Et Nova, w którym pisał o konieczności oderwania się od Szwecji. W latach 1700-1721 trwała III wojna północna, zwana "wielkim gniewem". W ostatnich 8 latach wojny Finlandia znajdowała się pod okupacją rosyjską. W 1721 roku podpisano traktat w Uusikaupunki, na mocy którego Karjala wracała do Rosji. Nieudolność wojsk szwedzkich wywoływała niezadowolenie wśród Finów. W 1743 roku Szwecja utraciła dalsze ziemie na rzecz Rosji. Okres tzw. "mniejszego gniewu" zakończył pokój podpisany w Turku. W XVIII wieku niezadowolenie potęgowało usunięcie języka fińskiego z administracji i szkolnictwa.
W 1807 roku Rosjanie ponownie zaatakowali Finlandię. Szwecja ostatecznie utraciła ten kraj na rzecz Rosji po podpisaniu pokoju w Hamina w 1809 roku. Rosjanie przyłączyli Wielkie Księstwo Finlandii do swojego imperium i nadali mu pełną autonomię. Dla Rosji kraj ten miał duże znaczenie strategiczne. W 1812 roku przeniesiono stolicę z Turku do Helsinek. W 1828 roku w nowej stolicy założono uniwersytet. W następnych latach zaczęto zwoływać fiński parlament zwany Eduskunta. W 1835 roku wydano epos narodowy Kalevala, którego autorem jest Elias Lönnrot. Od tego czasu wytworzyły się w kraju dwie grupy: fennomanów i svennomanów. Przywódcą fennomanów został Wilhelm Snelmann. W 1858 wprowadzono fiński jako język urzędowy na terenach gdzie przeważała ludność mówiąca tym językiem, czyli prawie w całym kraju. W 1860 roku wprowadzono markę fińską jako walutę narodową. Wkrótce jednak nastąpił wzrost ucisku ze strony władz rosyjskich. W 1881 w ramach rusyfikacji wprowadzono język rosyjski jako jedyny język urzędowy w wielkim księstwie.
Finowie chcieli uzyskać pełną niepodległość. W 1899 roku Jean Sibelius skomponował utwór Finlandia, który poważnie zaniepokoił władze rosyjskie. Car Mikołaj II rozpoczął rusyfikację kraju i odebrał mu autonomię. Spowodowało to duże zaburzenia w kraju, częste strajki i zamieszki. W 1905 Rosja musiała przywrócić Finlandii autonomię. W 1910 roku w Tampere Lenin po raz pierwszy spotkał się ze Stalinem. W 1912 roku car Mikołaj II pozwolił Rosjanom na osiedlanie się w Finlandii i nadał im status równy rdzennej ludności. W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Kraj znalazł się pod okupacją niemiecką, z obietnicą całkowitej autonomii. Wreszcie 6 grudnia 1917 roku Finlandia proklamowała niepodległość.
Pierwszy prezydent został wybrany dwa lata później. Był nim Kaarlo Juho Stahlberg. W 1920 roku Finlandia zajęła port w Petsamo (ros. Pieczenga), uzyskując w ten sposób dostęp do Morza Arktycznego. W 1921 roku ustalono status wysp Ahvenanmaa (Wyspy Alandzkie). Miały one uzyskać szeroką autonomię. W latach 20. fińska gospodarka rozwijała się dobrze. W 1929 roku na świecie zaczął się wielki kryzys. Nie ominął on również Finlandii, chociaż jego skutki nie były tak dotkliwe jak w innych krajach. W latach 30. powstał ruch Lappowców (od fińskiej miejscowości Lappo).
W 1939 roku w listopadzie Armia Czerwona zaatakowała Karelię, rozpoczynając wojnę zimową 1939-1940). Stalina zaskoczył zacięty opór stawiany przez znacznie słabszych Finów, jednak w marcu 1940 Finlandia poprosiła o pokój. Utraciła 36 000 km? (10%) swoich ziem bogatych w surowce naturalne, kraj jednak zachował niepodległość. W 1941 roku wojska fińskie sprzymierzone z Hitlerem odbiły Karelię i posunęły się znacznie w głąb ZSRR (w Finlandii tzw. wojna kontynuacyjna), jednak marszałek Mannerheim był sceptyczny co do dalszej walki. W 1944 Finlandia była zmuszona do kapitulacji i przystąpienia do wojny po stronie ZSRR przeciwko Niemcom (tzw. wojna lapońska).
Po II wojnie światowej prezydentem został Carl Gustaf Mannerheim (głównodowodzący armią fińską w trakcie wojen z ZSRR), a po 1946 - Juho Kusti Paasikivi. W 1952 roku odbyły się igrzyska olimpijskie w Helsinkach. Po utracie Karjali i Petsamo, głównym partnerem gospodarczym Finlandii został ZSRR. Kraj pozostał jednak politycznie niezależny od władz w Moskwie (stąd pochodzi pojęcie "finlandyzacja").
W 1975 roku podpisano w Helsinkach traktat KBWE. W latach 70. rozsądna polityka Urho Kekkonena sprzyjała rozwojowi gospodarki.
W 1991 na skutek rozpadu ZSRR rozpoczął się trwający kilka lat kryzys gospodarczy. Bezrobocie wzrosło do 18%. Pod koniec lat 90. sytuacja się poprawiła. W 1995 roku Finlandia przystąpiła do Unii Europejskiej. W 2000 prezydentem Finlandii została Tarja Halonen. Wtedy przyjęto też nową konstytucję. W 1998 Finlandia przystąpiła do strefy euro w 2002 przyjmując nową walutę. Obecnie jest jednym z najbogatszych państw świata.
Religia
Od 1923 roku fińska konstytucja gwarantuje wolność religijną. Fiński Kościół Ewangelicko-Luterański i fińska Cerkiew prawosławna mają stasus kościołów narodowych. Dzięki temu mają specjalne przywileje, wierni płacą na ich rzecz podatki w wysokości 1% lub 2% dochodów, z czego później te kościoły finansują działalność charytatywną. 85% Finów należy do jakiegokolwiek kościoła. 83% należy do Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego. 50 tys. osób to zielonoświątkowcy, 19 tys. to świadkowie Jehowy, katolicy to 8 tys., głównie obcokrajowcy, 3 tys. to mormoni, żydzi to 1,5 tys. osób. Tylko 2% luteran chodzi do kościoła co tydzień, a 10% co miesiąc. Odsetek osób wierzących w Boga i uznających podstawowe prawdy religii chrześcijańskiej jest wyższy, niż w innych państwach skandynawskich; częstsze są też, pomimo niskiego uczestnictwa w nabożeństwach, prywatne praktyki religijne.
Edukacja
W ostatnich studiach PISA, prowadzonych przez OECD, fińscy uczniowie we wszystkich dziedzinach poza matematyką, w której byli drudzy, zajęli pierwsze miejsca[3]. Fiński system edukacji został zreformowany na początku lat siedemdziesiątych z modelu niemieckiego, który został uznany za niewydajny. Prawie wszystkie szkoły w Finlandii to szkoły państwowe, a za szkoły niepaństwowe nie płaci się, gdyż finansuje je państwo. Również wszystkie uniwersytety są państwowe; kilka z istniejących obecnie uniwersytetów to upaństwowione uniwersytety, które kiedyś znajdowały się w rękach prywatnych. W fińskich szkołach nie stawia się ocen, istnieje zakaz udzielania korepetycji, a także zakaz dyskriminacji z jakiegokolwiek powodu: pochodzenia, stanu majątkowego rodziców itd.
Kultura
Fińscy laureaci Nagrody Nobla:
- Frans Sillanpää (1939) (literatura)
- Artturi Virtanen (1945) (chemia)
- Ragnar Granit (1967) (medycyna)
Fiński epos narodowy:
- Kalevala
Najpopularniejsza bajka:
- Muminki autorstwa Tove Jansson