Nazwa Chin

W przeszłości Chiny miały wiele różnych nazw. Rzymianie nazywali je Serica. Od czasów Marco Polo przyjęła się nazwa Kataj (ros. Kitaj, od Kitanów), a w epoce odkryć geograficznych China i wywodząca się od niej nowa nazwa łacińska Sina (patrz: sinologia), obie pochodzące z sanskrytu (od dynastii Qin), bo Indie były pierwszym krajem Azji, do którego dopłynęli Portugalczycy. Do XVII w. portugalska China i opisany przez Marco Polo Kataj były uważane za odrębne kraje, a na mapach daleko na północ od Pekinu umieszczano Chanbałyk. Jednym z pierwszych, którzy zwrócili uwagę na ten błąd był polski jezuita, o. Michał Boym. Benedykt Chmielowski, autor późnobarokowej encyklopedii Nowe Ateny tak pisał o nazwie Chin: Luzytańczykowie i Hiszpani Chińskie państwo nazywają Chinam, Włosi Toskańcy Cinam, Niemcy Tchinam, Arabowie zowią Sin, Ptolemeusz Geograf Sin y Sericam, Saraceni Katay albo Kitay, sami zaś Chińczykowie państwu swemu co raz inne dają imię, gdy inna tam panuje familia (...) W języku polskim funkcjonowała początkowo zaczerpnięta z języków europejskich nazwa China, z "ch" czytanym według lekcji polskiej, co dodatkowo oddaliło ją od pierwowzoru. Podobnie jak w przypadku Indii, nazwa ta została z czasem wyparta przez formę w liczbie mnogiej Chiny. Sami Chińczycy najczęściej nazywają swój kraj Zhongguo (??), czyli Państwo Środka. W języku chińskim istnieje jednak wiele nazw tego kraju o różnym zabarwieniu stylistycznym i emocjonalnym, m.in. Zhonghua, Tianxia albo Shenzhou nazwa serii statków kosmicznych Shenzhou została pomyślana jako homofon nazwy Chin.

Geografia

Ukształtowanie powierzchni

Większą część Chin stanowią wyżyny i góry. Niziny zajmują tylko 12% powierzchni kraju, przy czym duża ich część przypada na stepy i pustynie na północy kraju. W północno-wschodniej części kraju leży rozległa Nizina Mandżurska otoczona górami. Na zachód od niziny ciągnie się Wielki Chingan, na północ Mały Chingan i na wschód Góry Wschodniomandżurskie. Wschodnią część Chin zajmują aluwialne równiny. Nizina Chińska o powierzchni 300 000 km² leży w dolnym biegu Huang He i dorzeczu Huai He. Znajdują się tam również niziny środkowego i dolnego biegu Jangcy z dużą liczbą jezior. W południowo-wschodniej części Chin leżą silnie zerodowane Góry Południowochińskie z wysokościami do 2158 m n.p.m. Na północy kraju wznosi się Wyżyna Mongolska z pustynią Ałaszan oraz Wyżyna Ordos, do której na południu przylega Wyżyna Lessowa - największy w świecie obszar występowania lessów. Równoleżnikowe pasma górskie (głównie góry Qin Ling) oddzielają Wyżynę Lessową od Kotliny Syczuańskiej przechodzącej na południu w Wyżynę Junnańsko-Kuejczouską o charakterystycznej rzeźbie krasowej. Południowo-zachodnią część kraju zajmuje najwyżej położona wyżyna na ziemi - Wyżyna Tybetańska (o wysokościach 4000-5000 m n.p.m.). Wyżynę te otaczają najwyższe pasma górskie świata - Karakorum (ze szczytem K2 sięgającym 8611 m n.p.m.) od zachodu i Himalaje (z najwyższym szczytem świata Mount Everest sięgającym 8850 m n.p.m.) od południa. Północne obrzeże wyżyny stanowi system górski Kunlun (najwyższy szczyt Muztag 6987 m n.p.m.) obejmujący liczne pasma górskie (m.in. Altun Shan) rozdzielone tektonicznymi kotlinami m.in. Kotliną Cajdamską. Na wschodnim krańcu wyżyny ciągną się Góry Sino-Tybetańskie rozczłonkowane głębokimi dolinami rzek Saluin, Mekong i Jangcy. W północno-zachodniej części kraju rozciąga się Wyżyna Sinciańska rozdzielona górami Tien-Szan na Kotlinę Dżungarską i na Kotlinę Kaszgarską. W obrębie Kotliny Kaszgarskiej znajduje się pustynia Takla-Makan i największa depresja Chin - Kotlina Turfańska zniżająca się 154 m p.p.m.

Klimat

Chiny leżą w zasięgu 3 stref klimatycznych: zwrotnikowej (południowe wybrzeża oraz wyspa Hajnan), podzwrotnikowej (zachodnia, środkowa i wschodnia część kraju) oraz umiarkowanej (północne i północno-wschodnie Chiny). Południowo-wschodnia i wschodnia część kraju ma klimat monsunowy z porą deszczową i suchą. W tej części Chin notuje się najwyższe opady wynoszące 700-1000 mm ma wybrzeżu Morza Żółtego, 1500-2000 mm na krańcach południowo-wschodnich i 3000 mm na wyspie Hajnan. Średnia temperatura w styczniu jest tu zróżnicowana: -5°C w Pekinie, 12-16°C na wybrzeżu Morza Południowochińskiego, do 20°C i powyżej na wyspach południowych. W lipcu temperatura na całym obszarze Chin wschodnich wynosi 25-30°C. W północno-wschodniej części Chin średnia temperatura w styczniu wynosi -30°C na północy do -10°C na południu. W lipcu te temperatury wynoszą odpowiednio od 20°C do 25°C, a roczna suma opadów 250-1000 mm. Wewnętrzne i zachodnie obszary kraju mają klimat suchy i kontynentalny. Średnia temperatura w styczniu jest tu zróżnicowana i wynosi od -8°C do -26°C, a w lipcu waha się od 20 do 25°C (w Kotlinie Kaszgarskiej powyżej 30°C). Opady poniżej 250 mm. Wyżyna Tybetańska ma klimat chłodny i suchy ze względu na duże wzniesienie nad poziomem morza ze średnią temperaturą w lipcu poniżej 10°C. Pora deszczowa na całym obszarze Chin występuje w lecie, z największymi opadami w lipcu i sierpniu. W lecie i jesienią do wybrzeży południowo-wschodnich docierają tajfuny z ulewnymi deszczami. Na suchych obszarach zachodu często występują burze pyłowe.

Wody

Większą część Chin odwadniają rzeki należące do zlewiska Oceanu Spokojnego(56,7%). Do zlewiska Oceanu Indyjskiego należy 6,9% powierzchni, a do zlewiska Oceanu Arktycznego należy 0,4%. Reszta (czyli 36% powierzchni) należy do obszarów bezodpływowych. Najgęstsza sieć rzeczna występuje na Nizinie Chińskiej, a najrzadsza na pustynnych terenach zachodniej części kraju. Główne rzeki to Jangcy, Huang He, Xi Jiang, Huai He i Amur (na granicy z Rosją). Na terenie Chin początek biorą i płyną w znacznych odcinkach wielkie rzeki południowej i wschodniej Azji: Indus, Brahmaputra, Mekong i Saluin. Chińskie odcinki tych rzek skupiają 1/3 potencjału hydroenergetycznego Chin. Są one jednak w znikomym stopniu wykorzystywane. Najdłuższą rzeką na obszarach bezodpływowych jest Tarym. Chińskie rzeki są intensywnie wykorzystywane do nawadniania zwłaszcza w środkowych i wschodnich Chinach. We wschodnich Chinach występują katastrofalne powodzie spowodowane dużymi wahaniami stanu wód w rzekach oraz zamuleniem koryt rzecznych. W przeszłości rzeki Niziny Chińskiej często zmieniały swoje koryta. Zasoby energetyczne chińskich rzek szacuje się na około 680 GW, z czego 40% przypada na dorzecze Jangcy a 20% Brahmaputry. We wschodnich Chinach biegnie najdłuższy kanał żeglowny na świecie - Wielki Kanał o długości 1782 km. Łączy on Pekin z portem w Hangzhou. Na obszarze Chin występuje około 700 jezior o powierzchni powyżej 100 km?. Najliczniej występują one na nizinie środkowej i w dolnym biegu Jangcy. Największe to Poyang Hu o powierzchni 2700-5100 km?, Dongting Hu (około 4000 km?), Hongze Hu i Tai Hu. Są one wykorzystywane jako naturalne zbiorniki retencyjne. Na Wyżynie Tybetańskiej znajdują się jeziora głównie słone (m.in. Kuku-nor i Nam-c'o). W suchych regionach prowincji Sinkiang i Mongolia Wewnętrzna słone jeziora głównie o charakterze reliktowym (m.in. Lob-nor, Bosten Hu i Hulun Nur. W północno-wschodnich Chinach, przy granicy z Rosją, duże jezioro Chanka (po chińsku Xingkai Hu). Największe obszary bagienne w Chinach występują na płaskich, źle odwadnianych terenach północno-wschodnich (głównie w widłach rzek Ussuri i Sungari) oraz w południowej części Kotliny Cajdamskiej.

Świat roślinny

Flora Chin jest bardzo bogata i różnorodna. Naturalne zbiorowiska leśne zostały w większości zajęte przez pola uprawne, przez co stanowią one dziś tylko 12% powierzchni kraju. Na północnym wschodzie w Wielkim Chinganie występuje tajga sosnowo-modrzewiowa przechodząca na południe w dębowo-sosnowe lasy mieszane. Na Nizinie Chińskiej naturalna roślinność, jaką były lasy monsunowe, została całkowicie wyniszczona. Na wododziałach zachowały się naturalne lasy liściaste z dębami, wiązami, klonami i jesionami. Na południe od Jangcy znajdują się lasy z drzewami zimozielonymi(m.in. sosny, kuinghamie i cyprysy). W Górach Południowochińskich wiecznie zielone lasy z drzewami tungowymi, kamforowcami, wawrzynami i zaroślami bambusowymi. Na wybrzeżu Morza Południowochińskiego i przybrzeżnych wyspach występują wiecznie zielone lasy zwrotnikowe, bogate w palmy, bambusy, liany i epifity. Wyżyny i kotliny północnych i północno-zachodnich Chin porastają stepy - na wschodzie bujne łąkowe na zachodzie suche z kserofilnymi gatunkami ostnic i bylic. Zachodnią część Mongolii Wewnętrznej i Wyżyny Sińciańskiej zajmują półpustynie i pustynie a Wyżyny Tybetańskiej wysokogórskie stepy i pustynie. W chińskich górach zaznacza się piętrowy układ roślinności. W Chinach przetrwało wiele reliktów flory m.in. miłorząb i metasekwoja. Z Chin wywodzi się również wiele roślin użytkowych, takich jak brzoskwinie czy herbata.

Historia

Chiny są jednym z państw o najdłuższej tradycji politycznej, a obok Egiptu, Mezopotamii i Indii także jednym z najstarszych ośrodków cywilizacyjnych świata. Tradycja historyczna Chin sięga ok. 1700 r. p.n.e., a na jej orbicie pozostają również sąsiednie kraje, tj. Japonia, Korea Południowa i Północna, Mongolia, Wietnam, Tajwan oraz Tybet, który został przyłączony do Chin na początku lat 50 XX wieku.

Zarys historii Chin

Prehistoria

Pierwsze ślady pojawienia sie przodków człowieka (Homo erectus) pochodzą sprzed ponad miliona lat - wykopaliska w Yuanmou i Lantian. Za najsłynniejszego przodka ludzi w Chinach uchodzi człowiek pekiński sprzed 250-400 tys. lat. Najwcześniejsze ślady osadnictwa homo sapiens (na podstawie datowania radiowęglowego pozostałości upraw prosa) pochodzą z VII tysiąclecia p.n.e. i zaliczane są do tzw. kultury Peiligang. Pierwsze pozostałości zabudowań z okresu późnego neolitu zlokalizowane są w dolinie Huang He. W V tysiącleciu p.n.e. na terenie dzisiejszych Chin powstała rolnicza kultura Yangshao. Najbardziej znaczące pozostałości tej kultury zostały znalezione podczas wykopalisk w Banpo (??) w okolicach Xi'anu (??). Około roku 2500 p.n.e. została wyparta przez kulturę Longshan. Wykopaliska archeologiczne, w szczególności w Sanxingdui i Erlitou zawierają świadectwa cywilizacji epoki brązu. Pierwsze świadectwa pisane (tzw. napisy na kościach wróżebnych) pochodzą z III tysiąclecia p.n.e.. Chińska tradycja - utrwalona m.in. w Zapiskach historyka - mówi o legendarnych Pięciu Cesarzach. Jeden z nich, Żółty Cesarz, uważany jest za przodka wszystkich Chińczyków.

Najstarszy okres

Chiny są jednym z najstarszych państw świata, formującym się już od mniej więcej 2200 r. p.n.e. Pierwsze wzmianki historyczne sięgają Dynastii Shang rządzącej od ok. 1700 r. p.n.e. i ten okres jest powszechnie uważany za najpóźniejszą datę powstania Chin. Spekuluje się, że w rzeczywistości poprzedzała ją półlegendarna Dynastia Xia, której pozostałości zapewne czekają na odkrywcę. Według tzw. modelu dyfuzyjnego państwo chińskie miało początek w dolinie Huang He i stamtąd rozprzestrzeniło się na inne kierunki. Pierwsze chińskie miasta powstały już za Shangów. Następna dynastia, Zhou rządziła od 1122 do 256 r. p.n.e. i poszerzyła granice państwa chińskiego: na południe po rzekę Jangcy i na północ po Mandżurię. W drugiej połowie okresu panowania tej dynastii, toczyły się walki między książętami dzielnicowymi. Uznawali oni tylko nominalnie zwierzchność władców dynastii. Na podstawie odkryć archeologicznych z XX wieku uważa się obecnie, iż na obszarze Chin istniały niezależne, rozwinięte kultury. Przykładowo, obok kultury dynastii [Shang] (w rejonach [Anyang] - wschód Chin, nad Huang He) istniała zaledwie w odległości 1,1 tys. km na południe (w rejonach Sanxingdui) kultura diametralnie odmienna.

Okresy Wiosen i Jesieni oraz Walczących Królestw

Okres między VIII i III wiekiem p.n.e. uważa się za najbardziej płodny w chińskiej starożytności. Dzieli się go na dwa podokresy przypadające na drugą połowę panowania dynastii Zhou - Okres Wiosen i Jesieni (722-481 r. p.n.e.) oraz Okres Walczących Królestw (481-221 r. p.n.e.). To podczas tej epoki działali najsłynniejsi chińscy filozofowie zaliczani do rdzennie chińskich szkół filozoficznych - konfucjanistów, jak m.in. Konfucjusz, Mencjusz, Xunzi; taoistów - Laozi, Zhuangzi i Liezi; legistów - Han Fezi, Li Si; moistów - Mozi i innych. To wtedy powstały pierwsze dzieła historyczne, a także utarły się kanony poetyckie, architektoniczne itd. Ze względu na dużą liczbę współistniejących państw i państewek Chiny cechowały się wówczas pluralizmem idei, który nie powtórzył się już w epokach późniejszych. Z tego powodu można je porównywać m.in. z ówczesną Grecją.

Narodziny Cesarstwa Chińskiego

Ważny etap w państwowości chińskiej nastał po zjednoczeniu całych Chin pod berłem krótkotrwałej dynastii Qin z lat 221-207 p.n.e. Jej założycielem był Qin Shi Huang (Pierwszy Cesarz Dynastii Qin), nazywany także Czengiem, który jako władca Państwa Qin podbił walczące między sobą królestwa. W 221 r. p.n.e. obwołał się cesarzem, rozpoczął budowę Wielkiego Muru, wprowadził jednolity standard chińskiego pisma, monet, wag i miar. Ze stolicy w Xianyangu zarządzał cesarstwem za pomocą potężnego, totalitarnego aparatu administracyjnego. Pomimo śmierci władcy i szybkiego upadku jego rodu, Cesarstwo Chińskie przetrwało aż do 1911 r. W latach 206 p.n.e. - 220 n.e. panowała dynastia Han. Powstała wtedy kultura chińska znana do dnia dzisiejszego, do Chin dotarł buddyzm. Państwo zwiększyło swoje rozmiary terytorialne, zachowując centralizacją władzy wprowadzoną przez Pierwszego Cesarza. Rządy oparto na biurokracji kultywującej ideologię konfucjańską, która pozostała najważniejszym system etycznym w Chinach do upadku cesarstwa i w następnych wiekach wypłynęła znacząco na państwa z chińskiego kręgu kulturowego - Koreę, Japonię i Wietnam. Za Hanów powstał Jedwabny Szlak, ciągnący się od Chin przez Indie, Syrię aż do Morza Śródziemnego. Upadek dynastii Han, przyniósł trwający od III do schyłku VI wieku okres chaosu, który zakończyło w 581 r. panowanie dynastii Sui. Władcy Sui skonsolidowali Chiny i rozpoczęli budowę Wielkiego Kanału, jednego z największych projektów hydrotechnicznych w historii ludzkości. W okresie dynastii Tang (618-907) kultura chińska oraz buddyzm osiągnęły wysoki poziom rozwoju, a Jedwabny Szlak był najważniejszym szlakiem handlowym świata. Chiny stały się najnowocześniejszym państwem globu, w bezprecedensowy sposób otworzyły się również na wpływy z zewnątrz. Za panowania Tangów osiedlali się w Chinach zoroastryści, chrześcijańskie, muzułmanie i Żydzi. W pierwszej połowie panowania dynastii Song trwał rozkwit cywilizacji i kultury, który rozpoczął się za Tangów. W drugiej północy kraju zagrozili Kitanowie, którzy założyli tam państwo Liao (907-1125). Ich miejsce zajęli następinie Dżurdżeni, którzy utworzyli tam własne państwo Jin (1115-1234). Chińska dynastia Song władała wówczas południową częścią Chin. Znamienne, że najeźdźcy sami ulegli sinizacji. Podobny schemat powtórzył się w przypadku Mongołów. XIII wiek to okres podboju Chin przez Czyngis-chana, którego wnuk Kubilaj-chan ogłosił się cesarzem i założył dynastię Yuan. Mongołów wygnało inspirowane religijne powstanie, na czele którego stanął były mnich buddyjski, Zhu Yuanzhang. Od roku 1368 do 1644 panowała ostatnia, rdzennie chińska dynastia Ming. Nastąpiła stabilizacja polityczna i gospodarcza, w XIV wieku Chiny osiągnęły szczyt rozwoju swej kultury i technologii. Jego symbolem było wzniesienie od nowa Wielkiego Muru, a także wyprawy morskie admirała Zheng He, który dotarł m.in. do Indii, na Bliski Wschód i do Afryki. Kolejni cesarze przyjęli jednak doktrynę izolacjonizmu, którą w 1600 udało się przełamać jezuitom. Założyli oni wówczas misję na dworze w Pekinie. Koniec panowania dynastii Ming przyniósł okres rozbicia państwowego i gospodarczego. Rozpoczął się okres walki z kolonistami europejskimi. W wyniku ataku i podboju Mandżurów (wezwanych przez Portugalczyków z kolonii Makau do stłumienia powstania) wyrosła nowa dynastia Qing (1644-1911). Pod koniec XIX w. Chiny były jednym z najbiedniejszych państw świata. W latach 1840-1860 stoczyły z Francją i Wielką Brytanią trzy przegrane wojny opiumowe, które doprowadziły do wybuchu największego w dziejach kraju powstania chłopskiego (powstanie Tajpingów, 1851-1864) oraz zmieniły cesarstwo chińskie w kraj półkolonialny. Opór względem zagranicznych kolonizatorów doprowadził w latach 1899-1901 do kolejnego powstania, zwanego Powstaniem Bokserów.

Upadek cesarstwa i Republika Chińska

Obserwując modernizację w Japonii, chińscy intelektualiści chcieli reformować swój kraj na modę zachodnią. W 1911 wybuchła rewolucja, w wyniku której zniesiono cesarstwo i proklamowano republikę demokratyczną. W 1912 uchwalono tymczasową konstytucję oraz otwarto Zgromadzenie Narodowe (partia Kuomintang). Chińska demokracja nie przetrwała próby czasu. Kraj szybko pogrążył się w chaosie, a po władzę nad regionami sięgnęli lokalni przywódcy. Agresja i okupacja Chin ze strony Japonii w latach 1931-1945 przyniosła powstanie ruchów wyzwoleńczych. Brak porozumienia między Kuomintangiem a KPCh (Komunistyczna Partia Chin) doprowadziła do wojny domowej (1946-1949) zakończonej zwycięstwem Armii Ludowo-Wyzwoleńczej. W 1949 proklamowano ChRL. Przeciwnicy KPCh schronili się na wyspie Tajwan.

Chińska Republika Ludowa

KPCh zdobyła początkowo autentyczne poparcie ludności i rozpoczęła reformy społeczne, które dopiero z czasem przybrały radykalny charakter. Przewodniczący KPCh od 1943 r. Mao Zedong (współzałożyciel partii Kuomintang, którą później zwalczał) został jednocześnie przewodniczącym Chińskiej Republiki Ludowej proklamowanej w Pekinie 1 października 1949 roku. W 1954 uchwalono konstytucję i przystąpiono do budowy państwa socjalistycznego. Po klęsce idei Wielkiego Skoku, przy pomocy której Mao chciał w przyspieszonym tempie budować komunizm, przewodniczący stracił wpływy w partii. W 1960 r. nastąpił rozłam radziecko-chiński i Chiny znów popadły w izolacjonizm. W 1966 r. wszczęta została "rewolucja kulturalna", przy pomocy której Mao Zedong chciał się pozbyć opozycji w partii. Organizując bunt hunwejbinów rozpoczął walkę z inteligencją, tradycyjną kulturą chińską, a także z religią. Okres ten zapoczątkował powstanie Czerwonych Khmerów - ekstremistycznego ugrupowania kambodżańskich komunistów. Rewolucja kulturalna spustoszyła Chiny, a zbuntowana młodzież została zesłana na wieś, co odcisnęło piętno na całym pokoleniu chińskiej inteligencji. Do miast wkroczyło wojsko. W 1972 r. miał miejsce tzw. pucz Lin Biao, zakończony jego ucieczką do ZSRR i katastrofą lotniczą nad Mongolią. Po śmierci Mao (1976) nastąpiła walka wewnątrz KPCh. W 1978 przyjęto nową konstytucję. Zaczęto walkę z tzw. bandą czworga (żoną Mao i grupą działaczy politycznych, zwolenników "rewolucji kulturalnej"), która kontynuowała linię Mao. W grudniu 1978 roku władzę przejęli reformatorzy, którym przewodził Deng Xiaoping.

Reformy gospodarcze na przełomie XX i XXI wieku

XII Zjazd KPCh (1982) dokonał krytycznej oceny sytuacji i polityki Mao. Uchwalono nową konstytucję. Rozpoczęto budowę gospodarki rynkowej - w ChRL pojawiły się reklamy i specjalne strefy ekonomiczne. Chińscy studenci zaczęli wyjeżdżać za granicę, a cudzoziemcy przyjeżdżać do Chin. W latach 80. nastąpił renesans chińskiej kultury, dokonany przez pokolenie doświadczone przez rewolucję kulturalną. To wtedy narodziła się nowa literatura, symbolizowana przez Gao Xingjiana, laureata literackiego Nobla z 2000 r., a także nowe kino, które tworzyli tacy twórcy jak Zhang Yimou i Chen Kaige. Lata 80. to także narodziny kultury popularnej w ChRL. To wtedy narodził się chiński rock'n'roll (patrz: Cui Jian) i wybuchła moda na muzykę disco. Okres ten był przerwany przez reakcje partyjnego betonu, takie jak kampania przeciw zanieczyszczeniom duchowym (1983), czy przeciw hurtowej okcydentalizacji (1986). Lata 80. przyniosły także rozkwit ruchu prodemokratycznego rozwijanego przez takich myślicieli jak Fang Lizhi. Jesień Ludów w Europie Wschodniej zradykalizowała postulaty reformatorów i przeraziła partyjny beton. Do starcia obu frakcji doszło wiosną 1989 r. na placu Tiananmen, gdzie trwała wielotygodniowa studencka manifestacja. Na początku czerwca partia postanowiła ją stłamsić. Doszło do masakry, w której w całym Pekinie zginęło kilkaset, a nawet kilka tysięcy osób. W początkach lat 90. trwało ochłodzenie, ale potem znów nastąpiła odwilż, która objęła życie gospodarcze i kulturalne. W ostatniej dekadzie XX wieku Chiny miały najszybciej rozwijającą się na świecie gospodarkę (wzrost w tempie ok. 9 proc. rocznie). Kraj - przede wszystkim jego nadmorska część na wschodzie i południu - przeszedł szybką modernizację. Zbudowano m.in. drugą po USA sieć dróg szybkiego ruchu, wprowadzono internet, telefonię komórkową. Dzięki handlowi zagranicznemu i inwestycjom zagranicznym szybko rozwijała się m.in. produkcja ubrań, sprzętu AGD, komputerowego oraz aut. W odniesieniu do krajowych przedsiębiorstw - wzorem Japonii i Korei Płd. - Chiny prowadziły jednak politykę protekcjonistyczną, wychodząc z założenia, że pozwoli to im nadrobić zaległości wobec zagranicznej konkurencji. W myśl tej polityki ograniczano w Chinach ściganie naruszeń m.in. praw autorskich i patentowych. W sferze polityki w latach 90. wprowadzono m.in. demokratyczne wybory na najniższym lokalnym szczeblu władzy, chociaż zdaniem zagranicznych obserwatorów w wielu przypadkach są one fikcją, albo podlegają wpływom nomenklatury, przedsiębiorców, a także lokalnych rodów, które na prowincji odnawiają swoje podkopane przez komunizm wpływy. Komunistyczna Partia Chin nazywa obecnie panujący ustrój "socjalizmem o chińskich właściwościach" i od XIV zjazdu w 2003 r. pozwala m.in. biznesmenom na wstępowanie w swoje szeregi. Legitymacji takiemu postępowaniu nadaje "zasada trzech reprezentacji" Jiang Zemina. Na przełomie XX i XXI wieku znacznie powiększył się katalog wolności obywatelskich w Chinach, posunęła się również deideologizacja życia społecznego - od totalitaryzmu do autorytaryzmu. Zlikwidowano system kartek zakupowych, a obywatele mogą swobodnie podróżować po kraju, co wywołało największą migrację w historii ludzkości - ze wsi do miast przeniosło się 140 mln obywateli. Z jego powodu zreformowano system rejestracji (tzw. hukou), który przywiązywał obywatela do miejsca zameldowania i utrudniał mu podejmowanie pracy. Mimo to, migranci w miastach z powodu luk w przepisach nadal pozostają obywatelami drugiej kategorii. Rośnie także liczba zagranicznych podróży w Chinczyków, którzy w USA i Europie Zachodniej stanowią najliczniejszą grupę zagranicznych studentów. Na początku XXI w. uwidoczniła się ogromna luka w dochodach i rozwoju między bogatym Wschodem i zbiedniałym Zachodem. Zdaniem socjologów, może ona w przyszłości prowadzić do napięć społecznych. Partia komunistyczna nadal stara się nie dopuścić do powstania jakiejkolwiek opozycji. Dlatego, obok względnej swobody życia gospodarczego, naukowego i kulturalnego, Chiny wprowadzają cenzurę mediów, w tym - internetu.

Historia rozszerzona wg chińskiej periodyzacji

Poniższe zestawienie zawiera w ujęciu chronologicznym najbardziej istotne wydarzenia z dziejów Chin w okresie ok. 2205 p.n.e. - 2000

- Neolit w Chinach

Pierwsze dynastie (do 221 p.n.e.):

- dynastia Xia (2100-1600 p.n.e.)
- dynastia Shang (1600-1100 p.n.e.)
- dynastia Zhou (1100-221 p.n.e.)
- zachodnia dynastia Zhou (1100-771 p.n.e.)
- wschodnia dynastia Zhou (770-256 p.n.e.)
+ Okres Wiosen i Jesieni (770-476 p.n.e.), patrz też Konfucjanizm (od V wieku p.n.e.)
+ Okres Walczących Królestw (475-221 p.n.e.)

Cesarstw- Chińskie:

- dynastia Qin (221-207 p.n.e.)
- dynastia Han (206 p.n.e.-220)
- zachodnia dynastia Han (206 p.n.e.-24)
+ dynastia Xin (8-23)
- wschodnia dynastia Han (25-220)
- Epoka Trzech Królestw (220-280)
- królestwo Wei (220-260)
- królestwo Shu Han (221-263)
- królestwo Wu (222-280)
- dynastia Jin (265-420)
- zachodnia dynastia Jin (265-316)
- wschodnia dynastia Jin (317-420)
- dynastie Południowe i Północne (420-589)
- dynastie Południowe
+ dynastia Song (420-479)
+ dynastia Qi (479-502)
+ dynastia Liang (502-557)
+ dynastia Chen (557-589)
- dynastie Północne
+ północna dynastia Wei (386-534)
+ wschodnia dynastia Wei (534-550)
+ północna dynastia Qi (550-577)
+ zachodnia dynastia Wei (535-556)
+ północna dynastia Zhou (557-581)
- dynastia Sui (581-618)
- dynastia Tang (618-907)
- Pięć Dynastii i Dziesięć Królestw (907-960)
- późniejsza dynastia Liang (907-923)
- późniejsza dynastia Tang (923-936)
- późniejsza dynastia Jin (936-946)
- późniejsza dynastia Han (947-950)
- późniejsza dynastia Zhou (951-960)
- dynastia Song (960-1279)
- północna dynastia Song (960-1127)
- południowa dynastia Song (1127-1279)
- dynastia Liao (Państwo Kitanów) (916-1125)
- dynastia Jin (Państwo Dżurdżenów) (1115-1234)
- dynastia Yuan (Mongolska) (1279-1368)
- dynastia Ming (1368-1644)
- dynastia Qing (Mandżurska) (1644-1911)
- I wojna opiumowa (1839-1842)
- powstanie tajpingów (1851-1864)
- II wojna opiumowa (1856-1860)
- reformy dynastii Qing (1864-1872) - wojny z Japonią, Francją i W. Brytanią (1872-1897)
- powstanie bokserów (1897-1900)
- ostatni cesarz chiński dynastii Qing (Henry Aisin Gioro Puyi) (1906-1967)

- Republika Chińska (1912-1924):

- Kuomintang (1912- )
- wojna domowa, agresja japońska (1924-1941)
- Długi Marsz
- II wojna światowa, wojna ludowowyzwoleńcza (1941-1949)
- Republika Chińska na Tajwanie (1949- )


- Chińska Republika Ludowa (1949- ):

- Wielki Skok Naprzód (1958)
- rewolucja kulturalna (1966-1976)
- Trzecie Plenum KC KPCh (grudzień 1978)
- masakra na placu Tian'anmen (4 czerwca 1989)
- przyłączenie Hongkongu (1997) i Makao (1999)
- przemiany w Chinach na przełomie XX i XXI wieku (1990- )

Ustrój polityczny ChRL

Parlament: Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych

Chińska Republika Ludowa to kraj konstytucyjnie socjalistyczny, jednak tak naprawdę w ChRL nastąpiła kapitalizacja, a rządząca krajem Komunistyczna Partia Chin odeszła od idei marksizmu. Konstytucja z 1982 roku mówi wyraźnie, że najwyższym organem władzy ustawodawczej i ustrojodawczej jest Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych o 5-letniej kadencji. OZPL jest złożone z deputowanych wybieranych w wyborach pośrednich przez przedstawicieli zgromadzenia ludowego prowincji, regionów autonomicznych, miast wydzielonych oraz przez armię. OZPL kieruje Stały Komitet, który zwołuje sesje OZPL, wydaje dekrety i niektóre ustawy miedzy zgromadzeniami OZPL, ratyfikuje umowy międzynarodowe, dokonuje wykładni prawa oraz zatwierdza premiera i członków rządu. Głową państwa jest osoba wybierana na okres 5 lat przez OZPL. Głowa państwa mianuje premiera na zlecenie OZPL. Władzę wykonawczą sprawuje Rada Państwowa mianowana przez premiera. Rada Państwowa liczy ponad 12 wicepremierów i 50 ministrów. Władzę sądowniczą sprawują natomiast Najwyższy Sąd Ludowy, sądy ludowe, sądy wojskowe i specjalne. Przewodniczący Najwyższego Sądu Ludowego jest wybierany przez OZPL. Do najwyższych organów państwowych należą również Prokuratura Generalna i Centralna Komisja Wojskowa, których przewodniczących wybiera OZPL.

Podział administracyjny ChRL

Podział administracyjny ChRL jest stopniowy:

• jednostki najwyższego stopnia to prowincje, regiony autonomiczne i miasta wydzielone;
• drugiego stopnia to okręgi i okręgi autonomiczne;
• trzeciego stopnia to powiaty, powiaty autonomiczne, miasta;
• czwartego stopnia to gminy, gminy autonomiczne i dzielnice w miastach.

W tych jednostkach władzę pełnią terenowe zgromadzenia przedstawicieli ludowych które wybierają terenowe rządy ludowe. Kadencja zgromadzeń ludowych wyższych wynosi 5 lat, a niższych 3 lata. Zgromadzenia ludowe niższego stopnia, z powiatowym włącznie, pochodzą z wyborów bezpośrednich. Natomiast zgromadzenia wyższego stopnia wybierane są przez zgromadzenia niższego stopnia. Zgromadzenia wyższego stopnia, z powiatowym włącznie, wybierają swoje stałe komitety, które między sesjami wykonują ich funkcje. Bierne i czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom po ukończeniu 18 lat.

Miasta

Miasta w Chinach powyżej 500 000 mieszkańców:

Miejsce Miasto Populacja Jednostka administracyjna
Transkrypcja chińska wersja Wyliczenie 2005:

1. Szanghaj 9.263.459 Szanghaj
2. Pekin 7.480.601 Pekin
3. Wuhan 4.184.206 Hubei
4. Chongqing 3.967.028 Chongqing
5. Xi'an 3.953.191 Shaanxi
6. Chengdu 3.950.437 Sichuan
7. Tianjin 3.766.207 Tianjin
8. Shenyang 3.512.192 Liaoning
9. Harbin 3.229.883 Heilongjiang
10. Guangzhou 3.152.825 Guangdong
11. Nankin 3.087.010 Jiangsu
12. Taiyuan 2.722.475 Shanxi
13. Changchun 2.537.421 Jilin
14. Changsha 2.073.938 Hunan
15. Jinan 2.069.266 Shandong
16. Dalian 2.035.307 Liaoning
17. Kowloon 2.021.669 Hongkong
18. Czengczou 2.014.125 Henan
19. Shijiazhuang 1.992.474 Hebei
20. Jilin 1.881.977 Jilin
21. Hangzhou 1.878.129 Zhejiang
22. Nanchang 1.871.351 Jiangxi
23. Qingdao 1.642.245 Shandong
24. Tangshan 1.596.949 Hebei
25. Ürümqi 1.508.225 Xinjiang
26. Lanzhou 1.417.742 Gansu
27. Fushun 1.400.646 Liaoning
28. Luoyang 1.390.581 Henan
29. Hefei 1.388.904 Anhui
30. Handan 1.358.318 Hebei
31. Suzhou 1.343.091 Jiangsu
32. Shantou 1.333.973 Guangdong
33. Baotou 1.279.437 Mongolia Wewnętrzna
34. Anszan 1.199.275 Liaoning
35. Xuzhou 1.199.193 Jiangsu
36. Fuzhou 1.179.720 Fujian
37. Guiyang 1.171.633 Guizhou
38. Wuxi 1.108.647 Jiangsu
39. Victoria City 1.063.646 Hongkong
40. Datong 1.052.678 Shanxi
41. Xianyang 1.034.081 Shaanxi
42. Huainan 1.027.655 Anhui
43. Kunming 1.023.674 Yunnan
44. Shenzhen 1.002.592 Guangdong
45. Rongcheng 1.001.985 Guangdong
46. Baoding 995.652 Hebei
47. Benxi 987.717 Liaoning
48. Changzhou 949.018 Jiangsu
49. Huaibei 42.291 866.731 889.675 Henan
51. Qiqihar 882.364 Heilongjiang
52. Wenzhou 865.672 Zhejiang
53. Nanning 803.788 Guangxi
54. Anyang 781.129 Henan
55. Hohhot 774.477 Mongolia Wewnętrzna
56. Xining 767.531 Qinghai
57. Liuzhou 763.168 Guangxi
58. Qinhuangdao 759.718 Hebei
59. Hengyang 759.602 Hunan
60. Tai'an 750.340 Shandong
61. Xinxiang 743.601 Henan
62. Hegang 743.307 Heilongjiang
63. Langfang 720.119 Hebei
64. Ningbo 719.867 Zhejiang
65. Yantai 719.332 Shandong
66. Zhuzhou 709.358 Hunan
67. Changzhi 699.514 Shanxi
68. Zhangjiakou 678.614 689.961 Sichuan
70. Fuxin 689.050 Liaoning
71. Huangshi 688.090 Hubei
72. Liaoyang 687.890 Liaoning
73. Xiangtan 674.189 Hunan
74. Zhangdian 669.770 Shandong
75. Puyang 666.322 Henan
76. Nantong 666.251 Jiangsu
77. Mudanjiang 665.915 Heilongjiang
78. Shaoyang 649.452 Hunan
79. Guilin 49.352 Guangxi
80. Zhanjiang 637.790 Guangdong
81. Zhenjiang 25 577.935 631.973 Liaoning
83. Shaoguan 628.749 Guangdong
84. Yancheng 628.441 Jiangsu
85. Foshan 627.348 Guangdong
86. Panjin 625.040 Liaoning
87. Haikou 615.835 Hainan
88. Taizhou 612.356 Jiangsu
89. Xingtai 611.739 Hebei
90. Jinzhou 604.269 Liaoning
91. Luancheng 597.130 Hebei
92. Yingkou 591.159 Liaoning
93. Xinyang 590.668 Henan
94. Zhangzhou 589.831 Fujian
95. Xiamen 578.337 Fujian
96. Kaifeng 576.915 Henan
97. Bengbu 576.648 Anhui
98. Shihezi 572.772 Xinjiang
99. Siping 555.609 Jilin
100. Huaiyin 555.230 Jiangsu
101. Jiamusi 549.549 Heilongjiang
102. Neijiang 546.854 Sichuan
103. Ma'anshan 540.198 Anhui
104. Yangzhou 539.715 Jiangsu
105. Tanggu 535.298 Tianjin 106. Jiangmen 532.419 Guangdong
107. Yueyang 528.140 Hunan
108. Cangzhou 527.681 Hebei
109. Tuen Mun 522.370 Hongkong
110. Changde 517.780 Hunan
111. Jiaozuo 517.540 Henan
112. Wuhu 507.524 Anhui
113. Zhuhai 501.199 Guangdong

Siły zbrojne i program kosmiczny

Łączna liczba chińskich żołnierzy to 3 030 000 osób. Służba obowiązkowa w wojskach lądowych trwa 3 lata, a w marynarce i lotnictwie 4. Siły rezerwowe liczą 1 200 000 żołnierzy. W 2005 roku wydano na armię 90 miliardów USD, co stanowi 5% PKB Chin. Chińskie wojsko nadzoruje również program kosmiczny Państwa Środka.

Demografia

- Populacja: 1,32 mld.
- Struktura wieku: 0-14 lat: 22,3%, 15-64 lata: 70,3%, powyżej 65 lat: 7,5%
- Średni wiek: 31,8 lat
- Przyrost naturalny: 0,57%
- Narodziny: 12,98 na 1000 osób
- Zgony: 6,92 na 1000 osób
- Śmiertelność niemowląt: 25,28 na 1000 urodzeń żywych
- Średnia długość życia: 71,96 lat
- Ilość dzieci na kobietę: 1,69
- Ludzie zarażeni wirusem HIV: 840 000
- Narodowości: Chińczycy Han 91,9%, Zhuang, Ujgurzy, Hui, Yi, Tybetańczycy, Miao, Manchu, Mongołowie, Buyi, Koreańczycy i inni.
- Religie: Taoizm (15-20%), buddyzm (6%), islam (3%), chrześcijaństwo (2%). Ponad 65% mieszkańców jest bezwyznaniowa. (Warto dodać, że obywatele ze względu prześladowań i represji politycznych, nie mówią prawdy o swoim wyznaniu, więc dane te mogą nie być wiarygodne).
- Języki: Putonghua, Yue, Wu, Minbei, Minnan, Xiang, Gan, dialekt Hakka i inne
- Alfabetyzm: 90,9%

Kultura

Mitologia chińska

Mitologia chińska jest mitologią cywilizacji Chin. Wydarzenia wielu legend chińskiej mitologii rozgrywają się za czasów Sanhuangwudi.

Sztuka chińska

Sztuka chińska należy do najstarszych na świecie. Jej początki sięgają czasów neolitu. Systemy filozoficzne i religijne wykształcone na terytorium Chin cechuje poszanowanie rodzimej tradycji i tolerancja dla innych kultur. Są to podstawy, na których oparta jest ciągłość, łatwość asymilacji napływowych elementów i pewien konserwatyzm cechujący sztukę chińską. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się kultury Chin była względna izolacja państwa, odciętego od sąsiadów naturalnymi, trudnymi do przebycia granicami. Sztuka chińska wywierała też silny wpływ na inne państwa: Koreę, Japonię, Tybet i Mongolię. Pierwsze bezpośrednie spotkanie sztuki chińskiej z europejską miało miejsce po podróżach i odkryciach Marco Polo. Masowy napływ jedwabiu, porcelany, wyrobów z laki itp., niekoniecznie o najwyższych walorach artystycznych, wyrobił opinię o chińskiej sztuce jako zjawisku związanym przede wszystkim z twórczością rzemieślniczą. Masowy import i moda na chinoiserie, odegrała znaczącą rolę w kształtującym się stylu rokoko. Dopiero w XVIII wieku architekt i podróżnik William Chambers wydał kilka publikacji o architekturze i sztuce ogrodowej. Jednakże proces poznawania kultury chińskiej rozpoczął się dopiero z początkiem lat trzydziestych XX wieku. Podział sztuki chińskiej związany jest z historią Chin i panującymi dynastiami.

Literatura chińska

Od zamierzchłych czasów znajomość pisma była domeną nielicznej grupy ludzi skupionych wokół dworów władców pełniących rolę wróżbitów, archiwistów, kronikarzy cesarskich, dokonujących zwięzłych zapisów wydarzeń, wydanych edyktów, umów zawartych pomiędzy książętami lennymi. W połowie pierwszego tysiąclecia p.n.e. pojawiły się traktaty filozoficzne o charakterze historyczno-kronikarskim. Stosunkowo wcześnie spisano utwory poetyckie, które dotychczas powstawały anonimowo i krążyły w tradycji ustnej. Na początku naszej ery język piśmiennictwa chińskiego skostniał stając się wzorcem klasycznego języka chińskiego, w odróżnieniu od języka mówionego ulegającemu dość zasadniczym zmianom. Ponieważ znajomość pisma ograniczała się do warstw uprzywilejowanych, utwory spisane pismem innym niż klasyczne, nie zaliczano do literatury - pomijano wszelkie powieści przekazywane ustnie. W tradycji ustnej przechowywano wiele legend i opowieści. Wraz z rozwojem handlu i miast oraz komunikacji, wiele tych powieści stało się znanych w całym kraju, dzięki ulicznym pieśniarzom i opowiadaczom. Były to jak gdyby powieści w odcinkach połączone wspólnymi bohaterami, wydarzeniami z zapowiedzią ciągu dalszego. Kompozycja taka umożliwiała dodanie nowych wątków fabuły, nowych bohaterów. Pierwsze z tych opowieści zaczęto spisywać już w XI wieku. Powieści wszystkich typów powstały na przestrzeni XIV do XIX wieku mimo niezmienionej formuły i struktury. Stanowiły wzór dla późniejszego powieściopisarstwa. Znane są powszechnie ludziom nie tylko piśmiennym, ale dzięki opowiadaczom ludowym także szerokim masom, stanowią motywy chińskiej opery. W czasie Rewolucji Kulturalnej bohaterem dla Czerwonej Gwardii do naśladowania była małpa Sun Wu-k'ung która ośmieliła wystąpić przeciwko bogom chińskiego Olimpu - bohater "Wędrówki na Zachód". W czasie okupacji japońskiej wzorem do naśladowania byli niezłomni obrońcy dynastii Han z powieści "Dzieje trzech królestw". Również Przewodniczący Mao powoływał się na przykłady z chińskiej literatury klasycznej. Były to symbole jednoznaczne i powszechnie znane. Najważniejszym dziełem historiografii chińskiej, które stało się wzorem dla wszystkich późniejszych kronik dynastycznych, jest dzieło "Zapiski historyka" (tytuł oryginały "Szy-ki") kronikarza i archiwisty chińskiego Sy-ma Ts'iena opisującego dzieje Chin od czasów legendarnych do II w p.n.e.

Opera chińska

Opera chińska to tradycyjna forma chińskiej sztuki dramatycznej, będącej połączeniem śpiewu, pantomimy, ekwilibrystyki oraz wystylizowanych demonstracji form i ciosów kung-fu. Opera chińska liczy kilkaset lat historii, wyróżnia się ponad 300 jej odmian, z których najbardziej znane to: - dworska opera pekińska, w której tradycyjnie występowali tylko mężczyźni.
- opera szanghajska, w której występowały tylko kobiety.
- opera kantońska, która w Hongkongu zainspirowała bezprecedensowy rozwój filmów wuxia.
W Chinach sztuki operowe pełniły funkcję obrzędową, którą zachowały na m.in. na Tajwanie i w Singapurze. Za najbardziej znanego aktora operowego jest uważany Mei Lanfang. Opera była niezwykle popularna do początków XX wieku. W czasie rewolucji kulturalnej próbowano ją zastąpić operą wzorcową o wydźwięku propagandowym.

Filozofia chińska

Filozofia chińska - doktryny powstałe w starożytnych Chinach, których głównym tematem były zagadnienia etyczne i polityczne. W klasycznej filozofii chińskiej dominowały dwie szkoły: konfucjanizm i taoizm. Ważne znaczenie miały także inne prądy: legizm, motizm, sofizm chiński oraz nauka o Yin i Yang.

Gospodarka

Gospodarka Chin jest najdynamiczniej rozwijającym się obszarem świata. W 2006 roku PKB Chin wynosiło 2 512 mld $, co daje im 4. miejsce za USA, Japonią i Niemcami. Prognozy mówią, że do 2015 roku Chiny będą 2. gospodarką Świata, a do 2050 r. staną się światową potęgą gospodarczą nr 1. Tak dynamiczny rozwój, który trwa od lat 80., jest efektem stworzenia bardzo korzystnych warunków dla inwestycji zagranicznych i transferu nowych technologi. Do tych warunków można zaliczyć: niskie koszty pracy, zakaz strajków dla pracowników, niskie podatki, brak ograniczeń w ochronie środowiska i obietnica dostępu do ogromnego rynku zbytu. W 2005 r. inwestycje zagraniczne wynosiły ponad 70 mld $ i głównie pochodziły z USA, Japonii i krajów Unii Europejskiej. Chiny stworzyły gospodarkę opartą na wyzysku swoich obywateli i braku poszanowania dla środowiska naturalnego, w której główne profity są udziałem władz. Dla przykładu w Chinach jest już 320 tys. osób, których średnio majątek wynosi 5 mln $. 90 % z nich należy do kierownictwa partii rządzącej lub jest z nimi w bliskich relacjach.

Polityka społeczna

Jest ona prowadzona centralnie przez państwo. Obejmuje ona system emerytur, rent, zasiłków, ubezpieczeń społecznych, oświatę i opiekę zdrowotną. Państwo zapewnia emerytury zatrudnionym w państwowych przedsiębiorstwach i urzędach, co stanowi niewielki procent ogółu ludzi pracujących. Bezrobotni nie dostają zasiłków i są na utrzymaniu pracujących krewnych. Istnieje także prawny obowiązek utrzymywania swoich rodziców. Ponadto wypłaca się renty inwalidzkie i zasiłki chorobowe.

Opieka zdrowotna

Opieka zdrowotna w Chinach jest płatna. Ubezpieczenie zapewniają zakłady pracy, ale w ostatnich latach pokrywają one jedynie niewielką część opłat, w związku z wzrostem kosztów leczenia i ograniczonym współfinansowaniem państwa. Większość ludności wiejskiej pozbawiona jest ubezpieczenia i musi ponosić pełne koszty opieki medycznej.

Oświata

Od 1980 roku realizowana jest reforma nauczania i programów w szkolnictwie. Obowiązkiem szkolnym są objęte dzieci w wieku 7-17 lat. Nauka jest bezpłatna, a szkoły świeckie i państwowe. Podstawę systemu oświatowego stanowi 5-letnia obowiązkowa szkoła elementarna, w której zaczyna się naukę w wieku 7 lat. Dalsze kształcenie odbywa się w płatnych, 2-stopniowych szkołach średnich. Większość z nich to szkoły typu ogólnokształcącego. Ponadto nauczanie jest łączone z pracą produkcyjną. Około 95% dzieci w wieku 7-12 lat uczęszcza do szkół podstawowych. Naukę w szkole średniej 1 stopnia podejmuje około 60% uczniów. W szkołach podstawowych uczy się 123,7 mln uczniów a w szkołach średnich około 53 mln.

Nauka

W Chinach działa 10 akademii nauk, z czego najstarszą jest założona w 1949 roku, w Pekinie Chińska Akademia Nauk. Ponadto istnieje 100 szkół wyższych, w tym 29 uniwersytetów. Najstarszą uczelnią jest założony w 1895 roku uniwersytet w Tianjin.

Prasa

Zapiski o najstarszej gazecie "Dibao" (Gazeta Dworska), sięgają VIII wieku. Była ona wydawana w różnych edycjach aż do upadku cesarstwa w 1911 roku i jest uważana za najdłużej ukazujący się periodyk w historii prasy na świecie. Obecnie w ChRL ukazuje się około 5 000 gazet i czasopism. Największy, wynoszący 3,5 mln egz. nakład wśród dzienników ma "Renmin Ribao" (Dziennik Ludowy), organ Komunistycznej Partii Chin założony w 1948 roku. Dalsze miejsca zajmują: ukazujący się cztery razy w tygodniu "Zhongguo Qingnian Bao" (Chiński Dziennik Młodzieży) założony w 1951 roku o nakładzie 3 mln. egz., dziennik "Wenhui Bao" założony w 1937 roku (1,5 mln egzemplarzy), oraz wśród czasopism "Banyue Tan" założony w 1980 roku (2,4 mln egz.). Wśród wydawanych w Chinach gazet anglojęzycznych najważniejsze miejsce zajmuje "China Daily" o nakładzie 200 tys. egz. Agencje prasowe to: Xinhua She (Agencja "Nowe Chiny") założona w 1931 roku w Yan'anie oraz "Zhongguo Xinwenshe" (Chińska Agencja Informacyjna), założona w 1952 roku w Pekinie z myślą chińskich emigrantach na świecie.

Radio i telewizja

Radio rozpoczęło nadawać w 1928, a telewizja w 1958 roku. W 1940 roku powstała rozgłośnia Xinhua, która dała początek obecnemu systemowi radia i telewizji. Radio i telewizję finansuje Ministerstwo Radia, Filmu i Telewizji. Radio nadaje 2 programy ogólnokrajowe, programy dla Tajwanu, 25-minutowy program dla mniejszości narodowych (po kazachsku, koreańsku, mongolsku, tybetańsku i ujgursku) i program dla obcokrajowców w języku angielskim, nadawany w 3 największych miastach. W Chinach działają takie rozgłośnie jak: Centralna Rozgłośnia Ludowa, Chińska Rozgłośnia Międzynarodowa, Stacja Frontowa Fujian, Stacja Głos Jinling, stacja komercyjna w Kantonie oraz 278 rozgłośni lokalnych. Telewizja państwowa nadaje dwa programy ogólnokrajowe, oraz osobny dla Pekinu. Ponadto działa 278 ośrodków telewizyjnych. ChRL należą do Intelsat. Mają również takie systemy satelitarne jak STW-1 i STW-2 oraz rozwijają sieć kablową.