Dane podstawowe

Historia

Najwcześniejszymi mieszkańcami terenów dzisiejszej Algierii były plemiona berberskie nieznanego pochodzenia, zajmujące się, zgodnie z malowidłami odnalezionymi w jaskiniach w masywie Ahaggar, hodowlą bydła i łowiectwem. Od XII w. p.n.e. na wybrzeżach algierskich Fenicjanie zakładali faktorie kupieckie, które w IX w. p.n.e. zostały podporządkowane Kartaginie. Podczas wojen punickich jeden z berberskich przywódców, Masynissa, sprzymierzył się z Rzymem i na opanowanych terenach założył pierwsze algierskie królestwo, Numidię. Jego wnuk, Jugurta, został podbity przez Rzymian 105 p.n.e., a zdobyte obszary, obejmujące tereny dzisiejszej Algirii aż po Saharę, przekształcono w 46 p.n.e. w rzymską prowincję Numidię, będącą przez 400 lat spichlerzem Rzymu, dostarczającym gł. zboża i oliwy.

W okresie wędrówki ludów, ok. 429 tereny Algierii zostały opanowane przez germańskich Wandalów, którzy podczas swoich 100-letnich rządów doprowadzili je do zupełnej ruiny. 533 Wandalowie zostali wyparci przez Justyniana I Wielkiego, władcę bizantyjskiego, dążącego do odbudowy cesarstwa rzymskiego. W 2. poł. VII w. tereny Afryki Północnej najechali Arabowie, przynosząc z sobą odmienną kulturę i nową religię, islam. Początkowo na terenie Algierii Arabowie zostali powstrzymani przez kapłankę Kahinę, stojącą na czele berberskiego plemienia, nawróconego prawdopodobnie na judaizm, ostatecznie Berberowie ulegli jednak najeźdźcom, Algieria (nazywana przez Arabów Maghrebem Środk.) została włączona jako prowincja do kalifatu Umajjadów, a jej mieszkańcy poddani islamizacji i arabizacji.

W 2. poł. VIII w. Berberowie przyjęli doktrynę charydżytów, przestali uznawać zwierzchnictwo kalifatu i utworzyli kilka państewek plemiennych, wśród których wyróżniało się państewko Rustamidów, rozwijające się w północnej Algierii w VIII-IX w. W X w. terytorium Algierii zostało podbite przez szyickich Fatymidów. W XI-XIII w. Afryka Północna i południowa. Hiszpania pozostawały we władaniu panujących kolejno berberskich dynastii Almorawidów i Almohadów, które zapewniły tym obszarom rozkwit gospodarczy i kulturalny.

Porty morskie: Bidżaja, Annaba oraz szybko rozwijający się Algier, utrzymywały ożywione kontakty z miastami Europy, dostarczając im koni, skór, wosku oraz tkanin. Upadek Almohadów (1269) wywołał gwałtowne współzawodnictwo w handlu morskim między muzułmanami a chrześcijanami. Algier stał się najbardziej znanym centrum piratów, nękających żeglugę śródziemnomorską, wynajmowanych do porywania konkurencyjnych statków handlowych w celu uzyskania okupu lub zdobycia atrakcyjnych towarów. Na pocz. XVI w. flota hiszpańska zaatakowała porty pirackie, zajmując m.in. Oran (1509) oraz Algier (1510) i zmuszając je do płacenia trybutu. Piraci pod wodzą Khayr ad-Dina zwrócili się o pomoc do sułtana tureckiego i 1519 przyjęli jego zwierzchnictwo. Wkrótce Turcy podporządkowali sobie cały Maghreb Środkowy i włączyli go do imperium osmańskiego pod arabską nazwą Al-Dżazair (Francuzi przejęli tę nazwę jako Algérie).

Z powodu znacznej odległości od stolicy imperium, Stambułu (dawny Konstantynopol), Algieria została ustanowiona autonomiczną prowincją pod zarządem wybieranych przez turecką gwardię lokalnych władców, dejów, którzy w XVIII w. uniezależnili się od rządu centralnego. Podstawą algierskiej gospodarki był rozbój morski, wymierzony w europejską żeglugę na Morzu Śródziemnym i Oceanie Atlantyckim. Ponadto państwa europejskie płaciły regularne trybuty, chcąc zapewnić protekcję swoim statkom. Na pocz. XIX w. społeczność międzynarodowa zakwestionowała morską dominację algierskich piratów, uznając ich za wyjętych spod prawa i przeprowadzając zbiorowe akcje zbrojne przeciwko ich siedzibom.

1815 Stany Zjednoczone wysłały swą flotę przeciwko Algierowi, rok później flota duńsko-holenderska zniszczyła fortyfikacje portu, 1830 miasto zostało zdobyte przez Francuzów, którzy przystąpili do systematycznego podboju całego kraju. Napotkali jednak zacięty opór ze strony algierskich plemion, na których czele stał emir Abd al-Kadir. Dopiero 1847, po pokonaniu gł. sił emira, Francuzi rozpoczęli kolonizację kraju (przyznając mu status francuskiego departamentu zamorskiego - tzw. A. Francuska) i eksploatację jego zasobów, gł. rolnych oraz ropy naftowej i gazu ziemnego.

Wydany 1881 Kodeks tubylczy nakładał na miejscową ludność muzułmańską wiele ograniczeń, zabraniając jej m.in.: przynależności do partii politycznych, związków zawodowych oraz innych organizacji o charakterze publicznym, noszenia broni palnej i opuszczania miejsca zamieszkania bez specjalnego pozwolenia. By stać się obywatelami francuskimi, posiadającymi pełne prawa, mieszkańcy Algierii musieli wyrzec się swojej wiary. Ludność berberska występowała kilkakrotnie przeciwko kolonistom (m.in.: 1857, 1864-1866, 1870-1871), jednak do powstania ruchu o charakterze narodowowyzwoleńczym doszło w Algierii dopiero po I wojnie światowej.

Zaczęły tworzyć się wówczas partie i organizacje, mające na celu obronę interesów narodowych, domagające się zrównania w prawach ludności miejscowej z osadnikami oraz żądające przyznania Algierii autonomii, z zachowaniem jednak politycznej i ekonomicznej więzi z Francją, m.in.: 1920 powstała Komunistyczna Partia Algierii (do 1936 sekcja Francuskiej Partii Komunistycznej), 1926 - organizacja emigrantów algierskich w Paryżu, "Gwiazda Północnoafrykańska", przekształcona 1937 w Partię Ludu Algierskiego, 1931 - Stowarzyszenie Alimów Algierskich, 1938 - Algierska Unia Ludowa.

Podczas II wojny światowej na terenie Algierii toczyły się walki pomiędzy wojskami rządu Vichy a aliantami. Po wojnie wśród tubylczej ludności wzrosła liczba zwolenników zniesienia zależności kolonialnej. 1946 założono Ruch na Rzecz Triumfu Wolności Demokratycznej, który 1947 utworzył konspiracyjną Organizację Specjalną, mającą przygotować zbrojne powstanie. W tymże samym roku Algierski Statut Organiczny powołał do życia zgromadzenie parlamentarne, w którym liczba delegatów - muzułmanów i Europejczyków, po raz pierwszy miała być jednakowa. Zmiana ta nie usatysfakcjonowała jednak żadnej ze stron.

Próba zbrojnego przewrotu w pocz. lat 50. zakończyła się niepowodzeniem, wielu działaczy algierskich musiało się ukrywać lub emigrować. W III 1954 A. Ben Bella, były sierżant armii francuskiej, zainicjował utworzenie na emigracji w Egipcie Komitetu Rewolucyjnej Jedności i Akcji, który po wybuchu powstania zbrojnego (1 XI 1954), przekształcono we Front Wyzwolenia Narodowego (FWN). Walki partyzanckie stopniowo objęły swym zasięgiem całą Algierię, przybierając charakter wojny ludowej i masowej. 1958 powstańcy utworzyli Tymczasowy Rząd Republiki Algierskiej z Farhatem Abbasem na czele. Rząd francuski, odrzucający początkowo możliwość rozmów z powstańcami oraz międzynarodową mediację, usiłujący bezskutecznie rozwiązać kwestię algierską na drodze militarnej, zaczął szukać kompromisu.

1960 z inicjatywy generała Ch.A. de Gaulle'a zostały podjęte oficjalne rokowania między rządem Francji a Tymczasowym Rządem Republiki Algierii. Wywołało to niezadowolenie ze strony kolonistów oraz wojskowych z armii francuskiej w A., którzy 1961 powołali do życia OAS, organizację mającą na celu niedopuszczenie do uzyskania przez A. niepodległości. Mimo przeprowadzonej przez OAS serii zamachów terrorystycznych rozmowy kontynuowano, a 18 III 1962 zawarto w Évian-les-Bains układ o zawieszeniu broni, w którym Francja uznała suwerenność i integralność terytorialną Algierii (trwająca blisko 8 lat wojna pochłonęła ok. 1 mln ofiar, gł. Algierczyków).

W referendum przeprowadzonym 1 VII 1962 znaczna większość głosujących opowiedziała się za niepodległością, którą A. oficjalnie zadeklarowała 5 VII 1962 (rząd francuski uczynił to dwa dni wcześniej). W tym samym roku Algieria stała się również członkiem ONZ. Pozostający w Algierii koloniści zatrzymali pełnię praw, ale w ciągu trzech lat mieli zdecydować o wyborze obywatelstwa (do końca roku ok. 80% osadników opuściło Algierię). Pierwszym prezydentem niepodległej Algierii został 1963 Ben Bella. W tym samym państwo otrzymało konstytucję ustanawiającą prezydencki system rządów.

1964 w Algierskiej Karcie Narodowej ustalono program rozwoju społeczno-politycznego państwa (tzw. algierski socjalizm), za jedyną i rządzącą partię uznano FWN. 1965 Ben Bella został aresztowany, władzę przejęła, w wyniku zamachu stanu, 26-osobowa Rada Rewolucyjna, złożona z wysokich rangą wojskowych, na czele ze sprawującym formalnie rządy ministrem obrony pułkownikiem H. Bumedienem, 1976 wybranym legalnie na prezydenta. Przeprowadzono liczne reformy, m.in. rolną, dokonano nacjonalizacji przemysłu (1971 upaństwowiono złoża ropy naftowej i gazu ziemnego). Po śmierci Bumediena 1978, prezydentem został pułkownik B.Dż. asz-Szazili (reelekcje 1984 i 1988), który kontynuował politykę poprzednika, łagodząc jednak niektóre jej aspekty (m.in. 1980 uwolnił Ben Bellę).

W latach 80. w Algierii zaznaczały się narastające trudności gospodarcze (spowodowane m.in. wzrostem zadłużenia zagranicznego) i związane z nimi napięcia wewnętrzne - wzrosła opozycja polityczna, nasiliły się dążenia fundamentalistów muzułmańskich do przeprowadzenia w Algierii rewolucji islamskiej na wzór Iranu. 1988 w Algierze doszło do rozruchów przeciwko partyjnej dyktaturze FWN, krwawo stłumionych przez władze. W tym samym roku przeprowadzono referendum powszechne, w którym ponad 90% ludności opowiedziało się za koniecznością zmian konstytucyjnych. Domagano się w nim m.in. wprowadzenia systemu wielopartyjnego, który został zrealizowany 1989. Zrezygnowano także z wprowadzania w życie zasad algierskiego socjalizmu w ekonomii i polityce, przechodząc do gospodarki rynkowej.

1990 odbyły się pierwsze wolne wybory do władz terenowych, w których zwyciężył Muzułmański Front Ocalenia (ISF), pozostający w konflikcie z rządzącym FWN. Nieudane próby zbrojnego przejęcia władzy przez ISF w poł. 1991 wywołały zamieszki w stolicy, spowodowały dymisję rządu i wprowadzenie stanu wyjątkowego. Zmusiły także członków Frontu do uczestnictwa w rozpisanych w XII 1991 wolnych i powszechnych wyborach (dla fundamentalistów islamskich demokracja parlamentarna jest przejawem ateizmu), których pierwszą turę wygrali.

W I 1992 wojskowi, obawiający się wygranej fundamentalistów również w drugiej turze wyborów, dokonali zamachu stanu, w którego wyniku władzę przejęła 5-osobowa Najwyższa Rada Państwa na czele z M. Bu Dijafem. Rada anulowała wybory, wprowadziła stan wyjątkowy (II 1992) oraz zdelegalizowała ISF (III 1992), który w odwecie przeprowadził liczne demonstracje uliczne, strajki oraz akcje terrorystyczne, m.in. w VI 1992 dokonał udanego zamachu na Bu Dijafa ( prezydentem został A. Kafi). Władze odpowiedziały zaostrzonymi represjami, np. 1992-1993 w procesach przeciwko fundamentalistom zapadło ok. 200 wyroków śmierci. 1994 na czele Najwyższej Rady Państwowej stanął minister obrony gen. L. Zerual, dążący do nawiązania dialogu z ISF i innymi fundamentalistycznymi ugrupowaniami.

Wobec pojawienia się również w ISF tendencji do kompromisu z rządem, zaktywizowała swoją działalność rozłamowa Islamska Grupa Zbrojna, odpowiedzialna prawdopodobnie za większość zamachów terrorystycznych, przeprowadzonych 1994-1995, skierowanych także przeciwko Francji, jako gł. protektorce algierskich władz wojskowych. Grupa ta dokonała m.in.: w XII 1994 porwania samolotu Air France (odbitego przez jednostkę antyterrorystyczną na lotnisku w Marsylii), w III 1995 zdetonowania samochodu pułapki w Algierze (zginęło ok. 60 osób), w VII 1995 jej członkowie podłożyli bombę na stacji paryskiego metra (7 ofiar). W XI 1995 Zerual wygrał pierwsze wielopartyjne wybory prezydenckie. Pomimo ich bojkotu przez ISF i inne grupy fundamentalistów, w skład rządu, sformowanego w I 1996, weszło kilku umiarkowanych członków islamskiej opozycji (nie zapobiegło to jednak kolejnej fali terroryzmu, m.in. w V 1996 zamordowano 7 francuskich trapistów).

Zerual zapowiedział przeprowadzenie konstytucyjnych reform, m.in. wprowadzenie proporcjonalnego systemu wyborczego i dwuizbowego parlamentu. We IX 1996 odbyła się Konferencja Zgody Narodowej, zorganizowana przez rząd. W XI 1996 przeprowadzono referendum, które potwierdziło aprobatę większości społeczeństwa algierskiego dla planowanych reform. Nie doprowadziło to jednak do zmniejszenia fali terroryzmu, m.in. w I-II 1997 tylko podczas świętego dla muzułmanów ramadanu zginęło ponad 300 osób. W IV 1997 odbyły się wybory (wykluczony z udziału w nich ISF wzywał do ich bojkotu), w których Algierczycy wybrali pierwszy pluralistyczny parlament. Najwięcej miejsc (156 mandatów) zdobyła w nim partia Ruch na Rzecz Demokracji.

Misję utworzenia nowego rządu powierzono A. Ujahii, który w XII 1998 podał się do dymisji, oskarżony przez opozycję o oszustwa popełnione podczas kampanii wyborczej. Jego miejsce zajął I. Hamdani. W XI 1998 prezydent Zerual zapowiedział swą dymisję na II 1999 (1,5 roku przed upływem kadencji). W IV 1999 w wyborach prezydenckich, zbojkotowanych przez opozycję, zwyciężył cieszący się poparciem wojska A. Bouteflika.

Olbrzymie poparcie społeczne uzyskuje islamistyczny Islamski Front Ocalenia (FIS), który w 1990 wygrywa wybory komunalne i regionalne. Po wygranej pierwszej turze wyborów parlamentarnych w 1991 dochodzi do reakcji wojska i zwolenników państwa laickiego: FIS zostaje zdelegalizowany, a wybory unieważnione. W latach 90. poprzedniego wieku dochodziło do masakr ludności cywilnej organizowanych przez islamskich fundamentalistów, ale także spowodowanych przez reakcje władz. W styczniu 2000 rozwiązała się Islamska Armia Ocalenia zbrojne skrzydło Islamskiego Frontu Ocalenia (FIS), a jej wielu bojowników poddało się w zamian za amnestię.

W XXI wieku Algieria znalazła się w czołówce najlepiej rozwiniętych państw kontynentu. Na przełomie 2010 i 2011 w kraju wybuchły ogólnokrajowe protesty. W kwietniu 2019 do dymisji podał się wieloletni prezydent Abd al-Aziz Buteflika, na co miały wpływ trwające masowe protesty spowodowane przez rosnące koszty życia i bezrobocie.